Język żyrafy i szakala. Jak mówić do dzieci?

To nie potrzeby nam przeszkadzają, ale sposoby ich zaspokajania i proszenia o ich zaspokojenie.

Język żyrafy – co to jest?

Język żyrafy to komunikacja nastawiona na wyrażanie swoich potrzeb i uczuć.

Bez osądów i ocen.

Mała żyrafka: młoda, beztroska, nieskażona światem dużych żyraf.

Inne określenia na język żyrafy

Osoby, którym bliskie jest NVC (porozumienie bez przemocy) używają także określeń:

• język serca,
• język empatii,
• język Marshalla (Marshall Rosenberg jest twórcą metody NVC)
• albo po prostu język porozumienia bez przemocy.

Najpopularniejsze jest jednak określenie „język żyrafy„.

Dzieje się tak dlatego, że rozmawiając o komunikacji bez przemocy, równie często co „języka żyrafy„, używa się jego przeciwieństwa, czyli „języka szakala” (albo języka wilka, zależnie od tłumaczenia).

Dlaczego żyrafa symbolizuje empatię?

Na początku mojej fascynacji porozumieniem bez przemocy (NVC) nie mogłam zrozumieć, dlaczego akurat żyrafa stała się symbolem języka serca.

Przecież nie jest ona znana ani ze swojej opiekuńczości, ani z jakiejś szczególnej więzi z ludźmi. Dlaczego Marshall Rosenberg wybrał właśnie żyrafę na symbol serdecznej, empatycznej komunikacji? Dlaczego nie wybrał na przykład konia albo Kangurzycy z Kubusia Puchatka?

1. Żyrafa ma wielkie serce
   Układ krwionośny żyrafy jest przystosowany do radzenia sobie z dużą różnicą ciśnień pomiędzy jej stopami a głową. Aby krew dopłynęła do mózgu żyrafy potrzebne jest silne serce. Serce żyrafy jest więc imponujących rozmiarów. Może ono osiągać masę nawet 25 kg i mierzyć 60 cm grubości! (największe serce wśród zwierząt lądowych)A serce jest symbolem miłości…
   
2. Żyrafa widzi o wiele więcej
   Ten ogromny zwierz patrzy z góry, ale nie wywyższa się. Patrzenie z góry daje mu jednak inną perspektywę, dzięki czemu dostrzega potrzeby innych.

Te cechy budowy żyrafy sprawiają, że Marshall Rosenberg użył jej jako symbolu osoby o wielkim sercu, a więc serdecznej i wrażliwej na potrzeby innych.

Kangurzyca też byłaby fajna, ale tylko dla dzieci i tych dorosłych, którym bliska jest disney’owska wersja Kubusia Puchatka ;)

Język żyrafy a język szakala – czym się różni?

W porozumieniu bez przemocy (NVC) nie ma sztywnych reguł komunikacji, a co za tym idzie również gotowego słownika języka żyrafy czy szakala.

Niektórzy trenerzy NVC, opowiadając o języku żyrafy, podają ku przestrodze typowe zdania zaczerpnięte z języka szakala, których powinniśmy się wystrzegać. Taka ściąga na początku może być pomocna, ale w moim odczuciu sprawia, że łatwiej wpaść w pułapkę bycia szakalem w przebraniu żyrafy. Język żyrafy to coś więcej niż gotowe formułki.

To samo zdanie może wyrażać język żyrafy albo język szakala, np.:

– Bardzo Cię proszę [łagodnym tonem, z gotowością do odpuszczenia razie odmowy]
– Bardzo Cię proszę [z uśmiechem przymuszającym do zrobienia czegoś]

Kluczem do komunikacji bez przemocy nie jest używanie gotowych formułek, ale zmiana sposobu myślenia, wyrażania swoich potrzeb i zaspokajanie ich bez używania przemocy.

Porozumiewanie się językiem serca to filozofia życia. Sprowadzanie idei porozumienia bez przemocy jedynie do metody komunikacji sprawia, że stajemy się nie żyrafami, a tylko „miłymi” szakalami.

Aby zrozumieć czyhające na nas pułapki, poznajmy bliżej język szakala.

Szakal. Żyje w tym samym świecie, ale patrzy na niego inaczej niż żyrafy. Jest drapieżnikiem.

Język szakala

Przeciwieństwem języka serca (języka żyrafy) jest język szakala, czyli komunikacja „tradycyjna”, oparta na zasadzie wygrany–przegrany.

W porozumieniu bez przemocy szakal to osoba, używająca swojej przewagi i mocy (prze–mocy) w kontaktach z innymi osobami.

Szakal to ktoś, kto próbuje wpłynąć na innych poprzez:

• przekonanie go do własnych racji,
• zawstydzanie,
• wpędzanie w poczucie winy,
• budowanie poczucia wyższości lub autorytetu za pomocą pochwał czy nagród.

Różnice między językiem żyrafy a językiem szakala

1. Żyrafa obserwuje, szakal ocenia.

Szakal myśli w kategoriach przeciwieństw:

• kto ma rację, a kto nie?
• kto jest zły, a kto dobry?
• kto robi to dobrze, a kto źle?

Ten sposób patrzenia na świat skutkuje ocenami, które szakal wygłasza na cały świat. Szakal zna jedyny właściwy sposób gotowania makaronu, sprzątania zabawek, trzymania widelca, łączenia liter czy rysowania jeża.

Szakal uzurpuje sobie również prawo do oceny innych, w zależności od tego, czy spełniają jego oczekiwania i potrzeby, czy nie. Idzie w tym nawet o krok dalej, bo narzuca innym swoje zdanie i jedyny właściwy sposób robienia czegoś, nawet tam, gdzie nie powinno go to obchodzić.

Gdy szakal uzna, że nie masz racji, to nie zawaha się poinformować Cię o tym, a nawet wymierzyć Ci kary. Szakal doskonale wie, że kara wywołuje nieprzyjemne uczucia takie jak: poczucie winy i wstyd, których za wszelką cenę staramy się unikać.

– Wyjdź stąd i możesz wrócić jak zmienisz zdanie! (Warunek powrotu z zesłania)
– Będziesz tu siedzieć tak długo, aż zjesz ten pyszny, zdrowy obiad. (Pyszny to subiektywna ocena. Jakby dziecku też smakował, to już by go dawno zjadło).

Szakal stosuje nagrody i pochwały. Te, choć przyjemne, również są elementem manipulacji i przemocy.

Szakal wie, że jesteśmy w stanie wiele poświęcić dla ich zdobycia i bez skrupułów to wykorzystuje.
Zamiast docenić nasze starania i wkład w uczynienie jego życia lepszym, sięga on po moralne osądy:

– Jesteś grzecznym/wspaniałym/kochanym dzieckiem.
– Widzę, że posprzątałaś klocki. Cieszę się, bo nie lubię, kiedy muszę uważać, aby na nich nie stanąć.

2. Szakal działa z przymusu. Żyrafa robi tylko to, co chce.

Szakal lubi się odwoływać do autorytetu, wyższej instancji, aby przekonać innych do swoich racji.

Źródłem autorytetu może być w zasadzie wszystko:

Żyrafa w przeciwieństwie do szakala, robi to, co uważa za słuszne i dobre dla niej samej. Własne potrzeby stawia ponad autorytet innych, o ile nikogo nie krzywdzi.

3. Szakal robi to, czego oczekują od niego inni. Albo tak tylko mówi.

Szczególnym przypadkiem przytaczanym przez samego Marshalla Rosenberga jest tzw. Amtsprache (niem. język biurokratyczny; termin wzięty z wywiadu ze zbrodniarzem wojennym Adolfem Eichmann’em). Zdaniem Rosenberga to jeden z najbardziej niebezpiecznych języków na świecie! Amtsprache ściąga z szakala odpowiedzialność za jego czyny poprzez przekonanie, że nie ma on wyboru.

Amtsprache w przypadku rodziców i dzieci może występować w formie usprawiedliwiania działań rodzica (np. wymówka), poprzez odwołanie do źle pojętego rodzicielskiego autorytetu czy ekspertów:

• Musiałam jakoś zareagować.
• Nie mogłem pozwolić na to, żeby dziecko decydowało, kiedy wrócimy do domu.
• W poradniku napisali, żeby nie ulegać.
• Odrobina dyscypliny jeszcze nikomu nie zaszkodziła.
• Bez kar nie da się wychować dziecka na porządnego człowieka.

Taki rodzic zrzuca winę za bycie twardym na ekspertów od wychowania – innych szakali. Tyle tylko, że to bycie twardym oznacza bycie głuchym na potrzeby dziecka. Dziecko, którego potrzeby i zdanie są ignorowane, uczy się, że jego zdanie nie ma znaczenia i samo też zaczyna ignorować swoje potrzeby.

Ocena czy obserwacja – jak je odróżnić?

Język żyrafy jest skoncentrowany na osobie, która mówi – na jej uczuciach, obserwacjach i potrzebach.
Wypowiedzi żyrafy nie zawierają ocen czy porad, chyba że ktoś o nie prosi.

Język szakala dotyczy drugiej osoby – jej zachowania, uczuć i potrzeb.
Wypowiedzi szakala to nie opisy i bezstronne obserwacje, ale oceny.

Czy język żyrafy jest skuteczny?

O języku żyrafy mówi się, że to język, który jest skuteczny, a równocześnie nie rani. Pięknie brzmi.

Nieporozumienie polega na tym, że większość rodziców słysząc „skuteczny” ma w głowie wizję dziecka, które jak mały posłuszny robocik spełnia wszystkie ich prośby:

• sprząta zabawki,
• zjada zupę,
• ze spokojem przyjmuje odmowę kupienia nowej zabawki.

Jeśli Ty też tak rozumiesz skuteczność języka żyrafy, to możesz poczuć się rozczarowana efektami takiej interpretacji.

Język żyrafy nie jest językiem skutecznej perswazji

Skuteczna perswazja to pułapka zakamuflowanego szakala. Żeby z niej wyjść, trzeba pozbyć się chęci wpłynięcia na czyjeś zachowanie.

Prosząc o coś, warto być nastawionym na przyjęcie odmowy.
Jeśli prosisz, z zamiarem przekonania drugiej osoby do spełnienia tej prośby, to tak naprawdę posługujesz się językiem szakala i nie prosisz tylko żądasz.

Wpływanie na zachowanie innych to specjalizacja szakala, który chce uzyskać coś od innych.
Żyrafa dąży jedynie do zaspokojenia własnych potrzeb, niekoniecznie przez pierwszą poproszoną o to osobę. Co to znaczy?

Mniej więcej tyle, że nie wpływa na zachowanie innych, ale szuka do skutku kogoś, kto powie nieprzymuszone TAK jej potrzebom. Jeśli słyszy odmowę, to szuka innego sposobu zadbania o własne potrzeby. Bez focha, szantażu, proszenia, przekupstwa czy słynnego:

– Ja ci jeszcze pokażę!

Weźmy przykład porządku w domu:

1. Masz potrzebę harmonii w swoim domu?
2. Patrząc na bałagan w pokoju dziecka, czujesz jak wzbiera w Tobie lawa emocji?
3. Wszystko w Tobie buntuje się przeciwko takiemu stanowi rzeczy?
4. Prosisz (a nie żądasz!) dziecko, żeby posprzątało?
5. Załóżmy nawet, że posprzątało, ale efekt nie jest dla Ciebie zadowalający?

Co robi skuteczny szakal?

Można powiedzieć, że najczęściej zmusza (nikt nie lubi być zmuszany, prawda?):

1. [przemoc słowna] Szakal robi awanturę.
2. [groźby] Organizuje nerwową lekcję pokazową jak należy sprzątać. Może nawet z workiem na śmieci w ręku.
3. [szantaż] Strzela focha i „deleguje” komuś sprzątanie na zasadzie, skoro Ty tego nie zrobisz, to poproszę kogoś innego, a Tobie odbiorę przywilej.
4. [poczucie winy] Może nawet zatrudnić pomoc domową, żeby pokazać, że nie będzie się prosić, wpędzając rodzinę w poczucie winy.

Co robi skuteczna żyrafa?

Przedstawia swoje potrzeby i omawia sposoby zaspokojenia ich, szanując wolność innych.
Nie zmusza, lecz współpracuje i stara się być wzorem do naśladowania w atmosferze wzajemnego szacunku:

1. [własne emocje i potrzeby] Żyrafa mówi o swojej tęsknocie za porządkiem zgodnym z jej wyobrażeniem.
2. [współpraca] Proponuje wspólne sprzątanie.
3. [dobre praktyki] Wprowadza rozwiązania usprawniające utrzymanie porządku.
4. [szacunek dla potrzeb dziecka] Jeśli nieuporządkowane pluszaki leżą niedbale na półce albo z niej spadają, to mogą leżeć w koszu na podłodze.

Reakcja żyrafy na odmowę

Bardzo możliwe, że dla dziecka potrzeba porządku będzie mniej warta niż wysiłek, który trzeba włożyć.
W razie niechęci dziecka do współpracy rodzic-żyrafa szuka innego sposobu na zaspokojenie swojej potrzeby porządku:

1. Przejęcie odpowiedzialności: Sprząta sam(a), ale bez złości i poczucia przegranej.
2. Ignorowanie: godzi się ze stanem rzeczy i zamyka drzwi, żeby tego nie widzieć.
3. Delegacja: Prosi kogoś innego o zrobienie porządku, zatrudnia pomoc domową (w porozumieniu z resztą rodziny i dzieckiem).

Celem żyrafy jest osiągnięcie wewnętrznego spokoju lub uprzątnięcie bałaganu. W żadnym razie nie jest nim zaprowadzenie porządku rękami dziecka.

Jeśli chcesz nauczyć dziecko porządku, to jest to zupełnie inna potrzeba, która wymaga innego sposobu zaspokojenia. Jakiego?
Skoro dzieci najlepiej uczą się poprzez modelowanie, to w tym wypadku warto spróbować wspólnego sprzątania.
Warunkiem powodzenia takiej nauki jest brak presji i przymusu, czyli… sprzątanie bez przemocy, w atmosferze współpracy i szczerej celebracji po sprzątaniu.

Podsumowanie

Zbierzmy w kilku punktach charakterystyczne cechy komunikacji bez przemocy.

Żyrafa:

• mówi o tym, co widzi i czego doświadcza;
• mówi o swoich uczuciach;
• informuje, czego potrzebuje;
• jest gotowa na przyjęcie odmowy.

Jeśli uda ci się choć raz w ciągu dnia przećwiczyć wszystkie żyrafie cechy, to będziesz na dobrej drodze do zmiany swojego podejścia do siebie, dzieci, partnera/-ki i w ogóle do całego świata.

To wspaniałe doświadczenie, którego życzę Ci z całego serca.

10 zasad wychowania dziecka w duchu NVC