9 cech temperamentu dziecka

Dlaczego niektóre dzieci nie mogą usiedzieć w miejscu, nie chcą iść spać przed północą, nieustannie ignorują, co się do nich mówi i wpadają w histerię z byle powodu? Dlaczego ich rodzeństwo w tym samym wieku zachowuje się zupełnie inaczej? Tajemnicza przyczyna tkwi w temperamencie dziecka…

dzieci-stojace-na-glowie-trawa.jpg

Temperament — co to jest?

Temperament to, według ściśle naukowej definicji, uwarunkowany biologicznie poziom reakcji emocjonalnych i behawioralnych dziecka na bodźce środowiskowe (Zimbardo, Gerring Psychologia i życie). Zależy on od czynników genetycznych, neurologicznych i hormonalnych. Mówiąc mniej naukowo, temperament opisuje określony styl zachowania. Odnosi się do tego, jak dana osoba zachowuje się, a nie jakie ma umiejętności i motywację.

Rozpoznanie temperamentu u moich dzieci uświadomiło mi, dlaczego nie chciały mnie słuchać, buntowały się i reagowały histerią na moje polecenia. Ani nasze temperamenty, ani stosowane przez nas metody wychowawcze nie były do siebie dopasowane. Nic dziwnego, że w takich okolicznościach nie mogliśmy się porozumieć.

Temperament + wychowanie = zachowanie

Na zachowanie dziecka, oprócz temperamentu, wpływa również jego otoczenie i wychowanie. To od rodziców zależy czy buntownicze z natury dziecko wyrośnie na chuligana, czy niezależnego, pewnego siebie dorosłego, który potrafi bronić swoich racji. Od nich zależy też czy mały wiercipięta będzie dobrym uczniem.

Badania naukowe pokazują, że naturalne predyspozycje wynikające z temperamentu można korygować, na przykład poprawiając zdolność koncentracji u dziecka, które z natury jest ruchliwe i trudno mu usiedzieć w miejscu. Udowodniono, że stosowanie ćwiczeń poprawiających koncentrację uwagi pomaga osiągać przedszkolakom mającym problemy ze skupieniem lepsze wyniki. Jak pokazują badania przeprowadzane w ostatnich latach, umiejętność koncentracji uwagi wpływa na osiągnięcia szkolne w większym stopniu niż wrodzony poziom inteligencji.

Zanim jednak weźmiemy się do korygowania, warto uświadomić sobie jakie bogactwo drzemie w osobowości i zastanowić się jak je wykorzystać.

Problem złego dopasowania

Jeśli mówimy o problemach wychowawczych w kontekście osobowości i usposobienia, mamy zazwyczaj na myśli dzieci przejawiające wiele cech silnego temperamentu. Przyczyna tych problemów często tak naprawdę leży w braku dopasowania temperamentu dziecka i opiekuna: rodzica, niani czy nauczyciela.

Pamiętasz klasowego łobuza, z którym nie umiał poradzić sobie żaden nauczyciel, poza jednym? Albo może nauczyciela, który nie radził sobie z żadną klasą i na jego lekcji można było robić to, na co się tylko miało ochotę? Te przykłady dość jaskrawo obrazują, jak wygląda brak dopasowania temperamentu dziecka i opiekuna oraz stosowanych przez niego metod wychowawczych. W powtarzającej się sytuacji (lekcji) nauczyciel ze słabym charakterem często „przegrywał” z niedopasowanym do niego uczniem o silnym charakterze. Podobna sytuacja może mieć miejsce w domu.

Kiedy zostałam po raz drugi mamą, ze zdziwieniem odkryłam, że moje młodsze dziecko zupełnie inaczej reaguje na metody wychowawcze, które doskonale sprawdzały się przy starszaku. Metody, które uznawałam za uniwersalne, okazały się zupełnie nieprzydatne. Musiałam się dostosować do zachowania mojej córki i zacząć mówić jej językiem:

  • Zamiast tłumaczyć, że bicie gumowym młotkiem boli, musiałam go jej zabrać na kilka dni.
  • Zamiast umawiać się, że po bajce posprząta zabawki, musiałam od razu wyegzekwować porządek.
  • Zamiast krzyknąć Pobudka! i wyjść z pokoju, musiałam dopilnować, żeby wstała od razu (czytaj: wyciągać ją z łóżka na siłę).

My, rodzice, rzadko mamy czas, by usiąść spokojnie i zastanowić się, jakie tak naprawdę jest nasze dziecko. Czy naprawdę je znamy? A może tylko tak nam się wydaje? Może znamy jedynie nasze wyobrażenie na jego temat? Może oceniamy je mając w pamięci zachowania własne, męża/żony i rozpoznając w nim niektóre z cech innego członka rodziny, traktujemy je w taki sam sposób? A może wydaje nam się, że są metody, które działają na wszystkie dzieci?

temperament-co-to-jest

Rodzeństwo może mieć zupełnie różny temperament.

9 cech dziecka o silnym temperamencie

Nigdy nie sądziłam, że w swojej rodzicielskiej karierze przyjdzie mi się zmierzyć z tak twardym przeciwnikiem jak moja córka. Nieustanne kwestionowanie zakazów, ignorowanie próśb i poleceń, nieregularne pory posiłków i gwałtowne wybuchy histerii z powodu byle głupstwa kładły się cieniem na naszych wzajemnych relacjach i atmosferze w całym domu. Długo błądziłam, próbując znaleźć skuteczne metody zaradzenia nadciągającej katastrofie wychowawczej, aż w końcu trafiłam na książkę Uparte dzieci, o której już wiele razy wspominałam.

Rewolucja, jaka się dokonała w naszym domu, nie zaczęła się od zastosowania nowej filozofii wychowania, ale od powrotu do źródeł. Źródłem tym był właśnie temperament naszego dziecka.

Lista 9 cech temperamentu dziecka została opublikowana przez zespół naukowców na czele z Alexandrem Thomasem, Stellą Chess i Herbertem Birchem w 1968 roku. Były to w zasadzie pierwsze tak obszerne badania nad temperamentem dzieci od okresu niemowlęcego do wieku nastoletniego. Głównym przedmiotem zainteresowania badaczy był wpływ temperamentu dziecka na jego zdolności przystosowania się do różnych zadań i sytuacji w domu, szkole czy w relacjach z rówieśnikami. Chociaż od publikacji wyników minęło ponad 50 lat, badania te nadal odgrywają znaczącą rolę w psychologii i są stale cytowane.

Przeanalizowanie zachowania dziecka pod względem cech temperamentu to świetna okazja do lepszego poznania i dopasowania, które mam nadzieję, położy kres niekończącym się konfliktom. Przeczytaj ten tekst i poznaj 9 cech, które mogą powodować trudności wychowawcze.

Zachęcam Cię do notowania spostrzeżeń, które nasuną Ci się podczas czytania. Możesz również zapisywać sobie, jak bardzo Twoim zdaniem dana cecha temperamentu dotyczy Twojego dziecka. Abyśmy mogły razem analizować, przygotowałam Ci test temperamentu w PDF, który zawiera tabelę do wydrukowania zawierającą poniższe elementy. Przerwij czytanie i wydrukuj ją teraz albo wróć do niej potem.

test-temperamentu-dziecka-do-pobrania

1. Aktywność

Prawie każdy kwestionariusz dotyczący temperamentu dziecka bierze pod uwagę poziom aktywności ruchowej dziecka. Jak pokazują badania naukowe i obserwacje rodziców, poziom aktywności w zasadzie nie zmienia się od urodzenia aż do wieku szkolnego. Bazując na własnym doświadczeniu, dołożyłabym do tego również okres prenatalny — wyjątkowo aktywny płód po urodzeniu okazuje się częściej turbodzieciakiem niż ślamarazą, jak mawiają moje przedszkolaki.

Wiek Aktywność dziecka
Mała Duża
0-12 miesięcy Nie wymachuje rękami i nogami przy ubieraniu. Śpi spokojnie. Macha rękami i nogami przy przewijaniu. Wierci się podczas spania.
2 lata Lubi układanki i rysowanki. Słucha czytanych bajek i nagrań. Jest nieustannie w ruchu. Położone do łóżeczka próbuje się w niego wydostać. Wspina się po meblach.
10 lat Dużo czyta. Lubi grać w szachy i gry planszowe. Lubi sport. Chętnie gra w piłkę. Dużo biega. Ma trudności z usiedzeniem w miejscu, aby odrobić zadanie domowe.

Większość dzieci znajduje się gdzieś pomiędzy tymi dwoma skrajnościami i w miarę szybko dostosowuje poziom swojej aktywności do sytuacji. Zdarzają się i takie, które w zasadzie od urodzenia są wyjątkowo aktywne ruchowo. Dzieci te szybko się nudzą wykonywaniem czynności, które wymagają siedzenia w jednym miejscu, na przykład układanie puzzli, rysowanie, oglądanie bajek. Miewają też problemy z zasypianiem, nawet zagonione do łóżka przewracają się z boku na bok albo wymachują nogami.

2. Rytmiczność

Silną rytmiczność pory spania i karmienia można łatwo zaobserwować u noworodka. Choć nie wszyscy rodzice są skłonni w to uwierzyć, niektóre dzieci naprawdę budzą się na jedzenie z przysłowiowym zegarkiem w ręku.

Wiek Rytmiczność
Regularne Nieregularne
0-12 miesięcy Regularnie domaga się karmienia co 3-4 godziny. Je zawsze tyle samo. Budzi się nieregularnie. Trudno przewidzieć ile zje.
2 lata Chętnie je posiłki o stałych porach. Zasypia o stałej godzinie. Regularnie się wypróżnia (np. zawsze po drzemce) Brak regularności przekłada się na różne pory drzemki i nieregularność wypróżniania (co może sprawiać kłopoty przy nauce korzystania z nocnika).
10 lat Nie podjada między posiłkami. Co noc przesypia tyle samo godzin. Bez problemu wykonuje codzienne czynności higieniczne w stałej kolejności. Je nieregularnie. Odmawia jedzenia posiłków razem z innymi domownikami, wykręcając się brakiem apetytu. Kładzie się spać raz wcześniej, raz później.

2.1. Plan dnia to podstawa

Tracy Hogg (autorka popularnych poradników dla rodziców, znana również jako Zaklinaczka Dzieci) często podkreśla, jak ważne dla dziecka i rodzica jest ustalenie planu dnia. Regularne pory karmienia i spania ułatwiają znacznie opiekę nad dzieckiem i planowanie zadań na dany dzień. To dlatego w żłobkach i przedszkolach przestrzega się stałych pór posiłków, zabawy i odpoczynku. Z perspektywy wielodzietnej mamy wiem, że niektóre dzieci wymagają wiele czasu i zaparcia ze strony opiekuna, aby się do tego rytmu dostosować. Ten trud jednak popłaca.

Pisząc o ustalaniu rytmu dnia, NIE mam na myśli rozpisywania harmonogramu karmienia i spania co do minuty! Ani tym bardziej przestrzegania go za wszelką cenę. O wiele rozsądniejszym i skuteczniejszym rozwiązaniem jest uważne obserwowanie dziecka i wyłapywanie pewnych regularności w jego zachowaniu, a potem utrwalanie ich i wprowadzanie drobnych modyfikacji.

2.2. Jak uniknąć konfliktów z dziećmi przywiązanymi do planu dnia?

Wielu rodziców przedszkolaków skarży się na ciężkie weekendy, które upływają im na kłótniach i ciągłym upominaniu. Twierdzą nawet, że dziecko zachowuje się zupełnie inaczej niż w środku tygodnia. I… mają rację!

Niektóre sześcioletnie dzieci są w stanie się dostosować do późniejszego obiadu w niedzielę, nawet jeśli codziennie w przedszkolu jedzą obiad w samo południe. Innym natomiast, po początkowych trudnościach z dostosowaniem się do przedszkolnego planu posiłków, jeszcze ciężej przychodzi zaakceptowanie weekendowych perturbacji.

Jeśli widzisz, że dziecko reaguje rozdrażnieniem na zmianę rytmu dnia, to zadbaj o utrzymanie harmonogramu. Sprawdź, jak wygląda rozkład dnia w przedszkolu i w podobny sposób zaplanuj weekend w swoim domu. Postaraj się, aby dziecko dostawało posiłki o podobnej porze jak w pozostałe dni.

Podobne problemy pojawiają się na wakacjach. Jeśli chcesz uniknąć buntu na całodniowej wycieczce, dostosuj jej harmonogram do rytmu dnia twojego dziecka. Niezbędne minimum w przypadku malucha, który źle reaguje na zmiany rytmu dnia, to zaplanowanie podróży samochodem w czasie na odpoczynek (drzemkę) i przestrzeganie stałych pór jedzenia, w tym obiadu (kanapki to nie obiad).

3. Wytrwałość i koncentracja uwagi

temperament-dziecka-uparty

Upór i dążenie do celu to jedna z cech temperamentu dziecka.

Wiek Wytrwałość i koncentracja uwagi
Długa Krótka
0-12 miesięcy Płacze domagając się zmiany pieluchy (szczególnie widoczne przy używaniu pieluch wielorazowych). Odmawia picia wody i smoka, jeśli chce mleka (i odwrotnie). Gwałtownie przebudzone szybko się uspakaja. Delikatnie protestuje, gdy zamiast mleka dostanie kawałek chleba do żucia.
2 lata Układa puzzle, dopóki nie skończy. Uważnie obserwuje, gdy ktoś pokazuje mu, jak ma coś robić. Uparcie dąży do wykonania danej czynności samodzielnie, nie zraża się początkowymi trudnościami. Rezygnuje z zabawy, jeśli zabawka wydaje mu się za trudna. Prosi o pomoc przy rozbieraniu się, jeśli nie może sobie samo poradzić z guzikami.
10 lat Czyta przed spaniem. Pilnie odrabia zadania domowe. Często po coś wstaje, odrabiając zadanie domowe. Nigdy nie czyta książki do końca.

Różne sposoby przejawiania wytrwałości sprawiają, że dzieci zdolne do długiej koncentracji uwagi na jakimś celu może być postrzegane jako pilne (wytrwałość pozytywna) albo uparte i krnąbrne (negatywna).

3.1. Dziecko pozytywnie wytrwałe

Dziecko, które jest zdeterminowane, aby samodzielnie osiągnąć cel i odrzuca przy tym jakąkolwiek pomoc, dostaje zazwyczaj etykietkę wojownika. Nie poddaje się, nawet jeśli wykonanie zadania przysparza mu trudności i wymaga podejmowania wielu nieudanych prób. Może być dobrym szachistą, bo nie poddaje się, nawet jeśli na początku partii straci cenną dla niego figurę. Jeśli widzi, że nie może wygrać, to zmienia strategię i walczy dalej. Nie zraża się drobnymi niepowodzeniami.

3.2. Dziecko negatywnie wytrwałe

Dzieci obdarzone silnym charakterem cechuje wysoki stopień wytrwałości, która jest przez otoczenie postrzegana jako negatywna. Mówiąc wprost: są uparte jak osły. Często przeciwstawiają się zakazom, a jeszcze częściej testują wyznaczone granice dopuszczalnego zachowania i za wszelką cenę dążą do upatrzonego sobie celu. Chętnie wykorzystują innych, aby pomogli im osiągnąć upragnioną rzecz. Potrafią pokonać własną nieśmiałość, jeśli odniosą z tego korzyść.

Pamiętam, jak moja córka miała dwa lata i nie umiała jeszcze mówić. Potrafiła za to zmusić obcych ludzi na placu zabaw, by pomogli jej wejść na zjeżdżalnię (chociaż jej tego zabroniłam). Była na tyle skuteczna we wpływaniu na innych, że babcie i mamy porzucały własne dzieci, żeby pobujać ją na huśtawce! Ta umiejętność pozostała jej do dzisiaj — potrafi nie tylko skutecznie wpływać na zachowanie otoczenia, ale i sprytnie wykorzystywać je do swoich celów. Napotykając trudności, rezygnuje z samodzielności i zmusza innych do wysiłku. Niektórzy uważają, że to lenistwo, ale ja wiem, że to tylko doskonale zakamuflowana mieszanka sprytu i wytrwałości.

3.3. Wytrwałe czy leniwe?

Rodzicom zdarza się mylić wytrwałość z lenistwem. Jeśli dziecko wytrwale dąży do celu, który stoi w totalnej sprzeczności do Twojego, na przykład uparcie łamie pewien zakaz, to sytuacja jest oczywista: ma w tym jakiś swój cel. Kiedy jednak dziecko nie podejmuje jakiegoś wyzwania albo nie wykonuje polecenia (nie sprząta po sobie, nie ubiera samodzielnie butów, w wieku trzech lat nie chce się dać odpieluchować), możesz pomylić jego zachowanie z lenistwem.

Jeśli Twoje dziecko jest wytrwałe w dążeniu do celu, to upewnij się, że macie wspólny cel. Może wieczne awantury o sprzątanie zabawek biorą się stąd, że dziecko chciałoby mieć część zabawek na wierzchu? Jasne określenie oczekiwań i odpowiednie zmotywowanie dziecka mogą się okazać kluczem do sukcesu. Albo do rozsądnego kompromisu.

4. Podatność na roztargnienie

Wiek Podatność na rozpraszanie uwagi
Niska Wysoka
0-12 miesięcy Nie uspakaja się natychmiast po zmianie pieluchy i karmieniu. Wymaga dłuższego noszenia na rękach i tulenia. Głodne niemowlę uspokaja się noszone na rękach albo ssąc kciuk. Nie marudzi przy przewijaniu, gdy dostanie smoczka.
2 lata Głośno krzyczy w razie odmowy. Nie reaguje na wołanie rodzica, pochłonięte realizacją swoich zamiarów. Przerywa napad histerii i uspokaja się, gdy zaproponujemy mu jakieś zajęcie albo zabawkę.
10 lat Nie przeszkadza mu hałas. Potrafi się odciąć od bodźców otoczenia, aby wykonać swoje zadanie do końca, zgodnie z zamierzeniem. Podatny na dekoncentrację. Potrzebuje absolutnej ciszy do nauki. Ma trudności z podjęciem decyzji. Na zakupach ma problem z wyborem jednej rzeczy, bo wszystko mu się podoba.

Z jednej strony umiejętność całkowitego skupienie uwagi na wykonywanym zadaniu jest umiejętnością niezwykle przydatną w życiu. Z drugiej jednak może powodować konflikty, bo pochłonięte swoimi sprawami dziecko nie reaguje na wołanie i polecenia. Obie skrajności mogą wymagać korekty.

Może znasz sytuacje, w których mówisz do zajętego czymś dziecka, ono nawet odpowiada (zdawkowo), ale masz wrażenie, że kompletnie nic do niego nie dotarło. Jeśli dziecko nie reaguje, warto upewnić się najpierw, że ono w ogóle słyszało, co powiedziałaś. Jeśli wpadniesz w złość, dziecko nawet nie będzie rozumiało, dlaczego się złościsz, bo nic do niego nie dotarło.

Zacznij od nawiązania kontaktu słownego. Zmuś dziecko do oderwania się od aktualnego zajęcia i nawiąż kontakt wzrokowy. Jeśli nie masz pewności czy udało ci się dotrzeć z komunikatem, poproś o powtórzenie, co dziecko zrozumiało z twoich słów. Dopiero, jeśli spełnisz wszystkie te warunki, a dziecko mimo to Cię zignoruje, możesz wyciągnąć konsekwencje.

Wiem, że jest to bardzo męczące, ale ten schemat przydaje się także w świecie dorosłych. Gdy coś mówię do męża, a ten siedzi przed komputerem, bardzo ciężko do niego dotrzeć. Jest tak pochłonięty, że potrafi nawet odpowiedzieć zdawkowo na moje pytania, ale potem nic z tego nie pamięta. Teraz wiem, że bez nawiązania z nim kontaktu wzrokowego kompletnie nic nie osiągnę.

temperament-dziecko-rodzice

Mówiąc do dziecka, pamiętaj o nawiązaniu kontaktu wzrokowego.

4.1. Czy podatność na roztargnienie może być zaletą?

Podatność na dekoncentrację kojarzy się negatywnie z dzieckiem w wieku szkolnym, które ma problemy ze skupieniem uwagi. Nie może wysiedzieć na krześle do końca lekcji czy często odrywa się od wykonywanego zajęcia.

Dekoncentracja może być jednak wykorzystywana jako cecha pozytywna. Niemowlęta, które szybko tracą zainteresowanie zabawką, równie szybko zapominają bolesne upadki. Łatwo dają się uspokoić, gdy pokażemy im nowy przedmiot albo chociażby interesujący widok za oknem. Z kolei niemowlaki, które są mało podatne na roztargnienie, nie dają się oszukać opiekunom. To one krzyczą najgłośniej, gdy są głodne i ani na chwilę nie chcą się zadowolić smoczkiem czy butelką z wodą.

Ten przykład dobrze ilustruje to, że nie ma cech temperamentu jednoznacznie pozytywnych i negatywnych. Wszystko zależy od sytuacji, od nasilenia danej cechy i tego, czy opiekun/otoczenie potrafi się dostosować.

5. Reagowanie na nowości

Wiek Reakcja na nowości
Pozytywna Negatywna
0-12 miesięcy Uśmiecha się. Chętnie bierze do buzi pieluszkę i inne przedmioty. Ssie z butelki, jakby nie zauważał różnicy między piersią a smoczkiem. Reaguje histerycznie na widok obcych. Nie lubi nowych pokarmów.
2 lata Bez problemu zasypia poza domem. Zostaje na noc u dziadków. Unika nowych znajomości na placu zabaw. Nie wchodzi do wody na plaży/basenie.
10 lat Chętnie jedzie na letni obóz. Próbuje nowych sportów. Bardzo tęskni za domem na wakacjach. Unika nowych sytuacji i wyzwań.

Ludzie reagują na nowości w różny sposób: radością i podekscytowaniem, obserwacją i wahaniem, oporem i ucieczką. Tak samo jest w przypadku dzieci. Jedne odważnie wkraczają w nowe miejsca i niemalże natychmiast nawiązują kontakt z obcymi ludźmi, podczas gdy inne trzymają się z boku i bacznie obserwują, aby dopiero po chwili przyłączyć się do zabawy.

Zastanawiając się, w jaki sposób moje dzieci reagują na nowości, brałam pod uwagę ich typową pierwszą reakcję (w szczególności pierwszych kilkanaście sekund-minut). Oto lista pomocniczych pytań, które pomogły mi określić, w jaki sposób moje dzieci reagują na nowości:

  • W jaki sposób Twoje dziecko zachowuje się w nowym miejscu?
  • Jak dziecko reaguje na nieznajome osoby przychodzące do domu? Jest otwarte czy ostrożne?
  • Jak dziecko reaguje na widok nowego ubrania? Czy chętnie jest przymierza? Czy stawia opór, gdy ma po raz pierwszy założyć nową kurtkę albo buty?
  • Czy jeśli dostanie nową zabawkę, bawi się nią od razu? A może odkłada zabawkę na półkę, bo potrzebuje czasu na oswojenie się z nowością?
  • Czy chętnie testuje nowe smaki? Czy odmawia zjedzenia nowej potrawy, nawet jeśli jest ugotowana ze znanych mu składników?
  • Czy korzysta chętnie z nowych urządzeń na placu zabaw? Ile czasu musi minąć, żeby odważyło się wejść na nową zjeżdżalnię?

6. Łatwość adaptacji

temperament-dziecka-reagowanie-nowosci

Niechęć do zmian jest naturalną reakcją. Pomóż dziecku oswoić się z nimi.

Mówiąc o nowych sytuacjach w życiu dziecka mamy zazwyczaj na myśli wielkie zmiany takie jak pierwszy dzień w przedszkolu, rozpoczęcie nauki w szkole, samodzielny wyjazd na kolonie czy wizyta u fryzjera. Tymczasem, niektóre dzieci reagują gwałtownie na drobne zmiany, które w mniemaniu rodziców nie powinny mieć znaczenia. Protestują, kiedy muszą założyć zapasową kurtkę, bo ta, w której do tej pory chodziły, jest w praniu (ta sama sytuacja powtarza się, gdy mają wrócić do poprzedniej…).

Jeśli dziecko na każdą z tych sytuacji reaguje rozdrażnieniem i napięciem, a każde wspólne wyjście z domu zaczyna się małą awanturą, to przyczyną tego mogą być właśnie trudności adaptacyjne.

Wiek Łatwość adaptacji
Łatwa Trudna
0-12 miesięcy Spokojne podczas pierwszej kąpieli. Uśmiechnięte i zrelaksowane podczas czynności pielęgnacyjnych. Nieruchomieje w odpowiedzi na nagły dźwięk. Nie lubi przebierania.
2 lata Posłuszne, szybko reaguje na polecenia. Bez problemów zostaje na kilka dni u dziadków. Płacze i krzyczy podczas obcinania włosów. Nie słucha poleceń.
10 lat Lubi wyjeżdżać bez rodziców, chociaż tęskni przez pierwsze dni. Entuzjastycznie podchodzi do nowości. Źle znosi zmiany. Ma trudności z aklimatyzacją w nowej szkole, klasie. Przeżywa zmianę nauczyciela. Spóźnia się do domu na obiad, nawet jeśli dostaje za to karę.

6.1. Metoda oswajania

Prostym sposobem na uniknięcie codziennych konfliktów z dzieckiem, które niechętnie poddaje się zmianom, jest wcześniejsze poinformowanie go o nich. Przedstaw przy śniadaniu wspólny plan dnia. Powiedz, co będziecie robić po przyjściu z przedszkola. Chcesz wyjść na spacer? Powiedz o tym dziecku 5 minut przed planowanym wyjściem. W ten sposób dasz mu czas na dokończenie tego, co właśnie robi, ale i na oswojenie się z tym, co je za chwilę czeka.

Zdarzyła Ci się awantura, bo zarządziłaś powrót z placu zabaw? A może zdarzyła to zbyt słabe określenie? Może Twoje dziecko reaguje histerycznie za każdym razem, gdy wracacie do domu? Zacznij stosować metodę oswajania i powiedz, że za 5 minut wracacie do domu. Przypomnij o tym po dwóch minutach, a potem gdy zostanie tylko minuta. Po tym czasie zabierz zabawki i dziecko do domu. Nawet jeśli nie zadziała za pierwszym razem, to w końcu zobaczysz poprawę. Starsze dzieci (mówiące, mające chociaż mgliste pojęcie o czasie) można nawet pytać, jak długo chcą się jeszcze pobawić i rozpocząć proces negocjacji, jeśli trzeba. Przy okazji, to pokazuje, że liczymy się ze zdaniem dziecka i je szanujemy.

Metodę oswajania stosuję z powodzeniem od ponad roku przy każdej nadarzającej się okazji. Wołając dzieci na obiad, planując wspólne wyjście, szykując je do spania, a nawet wchodząc bez nich na zakupy. Zauważyłam, że jeśli ich uprzedzę o swoich planach, to łatwiej przychodzi im rozstanie.

Przyznaję, że gdy usłyszałam o tym po raz pierwszy, puknęłam się w czoło i głośno roześmiałam. Kilka dni później, chcąc uniknąć kolejnego starcia przy ubieraniu butów, poinformowałam dzieci, że mają jeszcze pięć minut na skończenie zabawy, bo wychodzimy razem na plac zabaw. Ku mojemu zaskoczeniu, okazało się, że to naprawdę działa!

6.2. Przygotuj dziecko na nową sytuację

Największe zmiany, jakie zachodzą w życiu dziecka to:

  • powrót mamy do pracy,
  • narodziny rodzeństwa,
  • przeprowadzka,
  • pójście do (nowego) przedszkola.

My w zeszłym roku przerabialiśmy aż trzy pozycje z tej listy. Płacz, histeria i tęsknota za starym porządkiem towarzyszyły nam przez kilka miesięcy, ale byliśmy na to przygotowani. Za każdym razem dawaliśmy sobie (i dzieciom) kilka tygodni czasu na oswojenie z nowościami.

Pojawienie się w domu maleństwa to wydarzenie, które potencjalnie może pociągnąć za sobą najwięcej problemów. U nas na szczęście obeszło się bez wybuchów zazdrości i walki o uwagę. Myślę, że spory wpływ na to miało odpowiednie przygotowanie do nadchodzących zmian, o których pisałam w poście: Gdy jedynak będzie miał rodzeństwo.

temperament-problemy-wychowanie

Nie zrażaj się niepowodzeniami. Przygotuj się na nie.

6.3. Nie zawsze jest różowo

Największe problemy ze wszystkich zeszłorocznych zmian wywołała zmiana przedszkola. Codziennie rano w drodze do nowego przedszkola nasza córka marudziła, a w szatni wybuchała histerią. Podejrzewałam, że te wybuchy są powodowane tęsknotą za ulubioną ciocią i poprzednim przedszkolem. Serce mi pękało z bólu, ale wiedziałam, że z czasem trudności w zaakceptowaniu zmiany miną. Wiedziałam, że w nowym przedszkolu nie działo się nic niepokojącego. Prawie codziennie rano wychowawczyni musiała mi wydzierać Gabę z rąk, ale po południu ta sama Gabi wychodziła z sali z wielkim uśmiechem na ustach i przez całe po południe radośnie trajkotała o tym, co się działo w przedszkolu. A rano cyrk się powtarzał od nowa…

Z czasem było coraz lepiej, a po 4-6 tygodniach(!) problemy ustały. Od tego czasu minęło już pół roku. Do dzisiaj zdarzają się nam gorsze dni, szczególnie po chorobie czy feriach, kiedy Gabi nie chce iść do przedszkola. Nie ustępujemy jej. Wiemy, że jej zachowanie nie jest wołaniem o pomoc, ale przejawem trudności w akceptowaniu zmiany, jaką jest pójście do przedszkola po przerwie.

Pamiętaj, że niechęć do przedszkola może być wołaniem o pomoc. Bądź ostrożna! Nie stosuj mojej metody, jeśli nie masz pewności, że Twojemu dziecku nie dzieje się w przedszkolu żadna krzywda.

7. Wrażliwość na bodźce

Wiek Wrażliwość na bodźce
Niska Wysoka
0-12 miesięcy Nie płacze, gdy ma pełną pieluchę. Cicho marudzi, gdy jest głodne. Płacze, gdy ma mokrą/pełną pieluchę. Stanowczo odmawia dalszego jedzenia, jeśli się już najadło.
2 lata Uderzone przypadkiem przez inne dziecko wygląda na zaskoczone i nie szuka odwetu. Krzyczy z radości. Głośno lamentuje.
10 lat Spokojnie poprawia zadanie domowe. Nie pyskuje, nie komentuje, gdy jest upominane. Niszczy całe zadanie domowe, jeśli znajdzie w nim jeden błąd. Trzaska drzwiami, gdy jest rozdrażniony.

Wrażliwość na bodźce jest indywidualną cechą każdego z nas. Różnimy się upodobaniem do konkretnych smaków, zapachów i dźwięków, ale nie tylko. Różni nas również wrażliwość, czyli to, jakie natężenie danego bodźca wywołuje odczucia. Na przykład, to co dla jednych jest już przesolone, może być przez kogoś innego uznane za dobrze przyprawione.

7.1. Kiedy niemowlę nie chce ssać

Różnice wrażliwości sensorycznej najłatwiej zaobserwować u całkiem małych dzieci. Klasyczny przykład to reakcja niemowląt na hałas — niektórym przeszkadza w spaniu najmniejszy szmer, a innych nie wybudzi nawet trwający u sąsiada za ścianą remont. Niemowlę może reagować również na znacznie subtelniejsze bodźce jak zapach czy smak pokarmu. Mamy karmiące mlekiem modyfikowanym twierdzą, że ich dzieci mają ulubione mieszanki i mają rację.

Wbrew temu, co twierdzą specjaliści od laktacji promujący akcję #karmiejemwszystko, zdarza się, że dziecko reaguje odmową ssania piersi z powodu zmiany smaku mleka. Taka sytuacja zdarzyła mi się, gdy Mati miał 2 tygodnie, a ja walcząc z nawałem pokarmu, obłożyłam się kapustą. Moja skóra cuchnęła gotowanym bigosem, a mleko wyczuwalnie zmieniło smak. W rezultacie ja nabawiłam się zapalenia piersi z powodu coraz większych zastojów, a Mati prawie wylądował w szpitalu z powodu spadku masy ciała.

Kilka lat temu trafiłam też na bloga (nie pamiętam adresu), gdzie była opisana podobna historia. Kilkumiesięczna dziewczynka przez prawie tydzień odmawiała jedzenia, bo jej mama zaczęła używać nowych perfum. Po powrocie do starego zapachu dziecko zaczęło normalnie ssać.

Wszystko to dowodzi tego, że w sporze o to, czy karmiąca mama może jeść i robić wszystko, na co ma ochotę, żadna ze stron nie ma racji. Wszystko bowiem zależy od indywidualnej wrażliwości dziecka.

7.2. Walka o jedzenie

Podobnie jest ze starszymi dziećmi. Jedne z nich odbierają bodźce zmysłowe silniej, a inne słabiej, nie dostrzegając w ogóle subtelnych zmian temperatury, smaku czy zapachu. Różnice te mogą stać się jednak przyczyną konfliktów i nieporozumień.

Jeśli Twoje dziecko odmawia jedzenia jakiejś potrawy, to być może przeszkadza mu jej smak, zapach albo konsystencja. Weźmy na przykład arbuza — dla jednych to pyszny, soczysty owoc, a dla innych wielka kula nafaszerowana pestkami, której sok ścieka po rękach. Brrr…

Toczenie bojów o jedzenie nie ma sensu. Twoje dziecko w końcu przekona się do nowości, o ile nie będzie do niej zmuszane. Naukowcy już dawno udowodnili, że częsta ekspozycja, czyli podawanie i zachęcanie dzieci do jedzenia warzyw (bez zmuszania!), sprawia, że nabierają one zdrowych nawyków. Pisałam o tym tutaj → Jak zachęcić dziecko do jedzenia warzyw?

8. Intensywność reakcji

Wiek Intensywność reakcji
Niski Wysoki
0-12 miesięcy Nie reaguje na hałas. Ssie tak samo chętnie butelkę i pierś. Najmniejszy szmer/ruch w pobliżu przerywa mu ssanie (czytaj: nie tylko je słyszy, ale i reaguje).
2 lata Nie protestuje, gdy zostaje samo ze znaną mu osobą. Nie ma jednej, ulubionej pozycji do spania. Równie chętnie zasypia w łóżku i w wózku. Rzuca wszystko, żeby witać tatę wracającego do domu. Zasypia szczelnie opatulone kołdrą albo w jakiś inny ustalony sposób.
10 lat Nie narzeka w czasie choroby. Je wszystko. Reguluje wodę pod prysznicem do uzyskania idealnej temperatury. Jest wyczulone na niuanse. Nie lubi jedzenia z niespodziankami (ości, kości, pestki).

Kolejną cechą temperamentu, obok wrażliwości na bodźce o niskim natężeniu, jest stopień odpowiadania na nie. Podobnie jak dorośli, dzieci również można podzielić na łagodne, tolerancyjne i te z iście ognistym temperamentem.

Intensywność wyrażania emocji wydaje się dość łatwa do określenia. Mimo to dorzucę kilka pytań, które pomogły nam w jej określeniu w najróżniejszych sytuacjach:

  • Jak dziecko reaguje na odmowę zakupu lizaka czy wypatrzonej zabawki? Czy wybucha na środku sklepu spektakularną histerią?
  • Jak reaguje, gdy coś pójdzie nie po jego myśli? Czy jest zawiedzione i smutne, czy może wpada we wściekłość i wyżywa się na otoczeniu?
  • Co robi, gdy dostanie nieoczekiwanie cukierka? Głośno się cieszy czy z enigmatycznym uśmiechem na twarzy pakuje go sobie do ust? A może chowa do kieszeni na potem?
  • Jak reaguje na niepowodzenia? Zostawia wszystko i odchodzi? Rzuca z wściekłości przedmiotami i głośno krzyczy?
  • Oglądając zabawną bajkę, śmieje się do rozpuku czy tylko cichutko uśmiecha?
  • Jak reaguje, widząc na mieście kolegę z przedszkola albo ciocię? Głośno się wita? Milcząc, odmachuje ręką na powitanie?

9. Usposobienie

temperament-roznice-rodzenstwo

Każde dziecko ma inne usposobienie. Zaakceptuj to.

Wiek Usposobienie
Pogodne Podatne na zmiany nastroju
0-12 miesięcy Oblizuje usta próbując nowych smaków. Uśmiecha się na widok rodziców. Denerwuje się po zakończeniu przebierania. Płacze, gdy ktoś potrząśnie wózkiem.
2 lata Bawi się z rodzeństwem. Śmieje się, chichocze podczas zabawy. Cieszy się ze swoich małych sukcesów jak nałożenie butów czy swetra. Płacze, gdy mama wychodzi.
10 lat Cieszy się nowymi osiągnięciami, ocenami. Głośno się śmieje, oglądając film albo czytając zabawną książkę. Płacze, gdy nie może rozwiązać zadania. Marudny i płaczliwy, gdy się nie wyśpi.

Ludzie, którzy są zawsze radośni i pozytywnie nastawieni do świata, sprawiają wrażenie, jakby za każdym rogiem spodziewali się czekającej na nich niespodzianki. Rozdają uśmiechy na prawo i lewo niezależnie od pogody, stanu portfela czy humoru.

Po drugiej stronie barykady są osoby, które wszystko traktują poważnie. Typowy jest dla nich stan głębokiej zadumy, niesłusznie odbierany przez otoczenie jako naburmuszenie. Zupełnie z boku, jakby prostopadle do muru oddzielającego radosnych od zadumanych są ludzie łatwo wpadający w gniew, którzy spektakularnie demonstrują swoje zmiany nastroju.

Jakie usposobienie ma Twoje dziecko?

Uświadomienie sobie, że dziecko nie złości się dlatego, że chce na Tobie coś wymóc albo dlatego, że zrobiłaś coś złego, uwolni Cię od poczucia winy. Pozwoli spojrzeć na jego reakcję z dystansu i odpowiednio ją zinterpretować. Wybuch złości u pogodnej osoby jest oznaką naprawdę poważnego problemu (zburzył mi się wielki zamek z klocków), podczas gdy nawet drobnostka potrafi wyprowadzić z równowagi typowego choleryka (ta głupia wieża z trzech klocków się rozpadła!).

Mati cieszy się z każdego sukcesu. Samodzielne założenie butów po wielu nieudanych próbach było powodem do radości, szczególnie gdy dodatkowo usłyszał pochwałę. Gabi w tym samym wieku złościła się, gdy nie mogła sobie poradzić z założeniem butów. Rzucała nimi, krzyczała i tupała ze złości przy najmniejszym niepowodzeniu. Sukcesy przyjmowała ze spokojem, a pochwały przyjmowała z obojętnością albo… złością. Dzisiaj ma 4 lata. Słysząc pochwałę, podczas samodzielnego zapinania guzików cedzi przez zęby: „Wielkie mi coś. Każdy już dawno to potrafi!„.


Jakie jest twoje dziecko?

Podsumujmy.

Określ teraz każdą z cech temperamentu dla każdego Twojego dziecka, a następnie też dla siebie i partnera.

Przypisz do każdej cechy z tabeli stopień intensywności, w jakim może ona powodować trudności w kontaktach z otoczeniem. Zastanów się jakie trudności wychowawcze może ona powodować. Rozważ konkretne sytuacje i zastanów się co zmienić. Przemyślenia zapisz.

W tym celu możesz skorzystać z przygotowanej przeze mnie tabeli 9 cech temperamentu dziecka (wersja do wydrukowania).

temperament-dziecka-kwestionariusz

Tabela 9 cech temperamentu dziecka — kliknij, aby pobrać.

Co dalej?

Im więcej cech silnych, tym więcej trudności wychowawczych cię czeka, ale nie zrażaj się. Znając temperament dziecka, możesz:

  • dopasować sposób komunikowania się tak, aby było mniej konfliktów
  • lepiej zrozumieć swoje dziecko (jego problemy, obawy i nietypowe z naszego punktu widzenia reakcje)
  • wspólnie popracować nad pewnymi umiejętnościami: koncentracją uwagi, panowaniem nad emocjami i relacjami z otoczeniem
  • przygotować się na nowe sytuacje: pierwszy dzień w przedszkolu, szkole, samodzielny wyjazd na weekend do dziadków itp.
  • zmienić wygórowane oczekiwania względem dziecka na realne, uwzględniające jego naturalne predyspozycje i zdolności

Jesteś już o kilka kroków bliżej celu, jakim jest zbudowanie pełnej szacunku i zrozumienia relacji z małym człowiekiem. Jeśli czeka Cię długa i wyboista droga pełna konfliktów, to pamiętaj, że wszystkie te cechy mogą stać się największymi atutami Twojego dziecka. Osoby z silnym charakterem mają charyzmę i zwykle zostają liderami, odnosząc sukces w swojej dziedzinie.

Wszystko zależy od Twojego podejścia i tego, czy umiesz te cechy odpowiednio wykorzystać.

Pora na działanie! Do dzieła!

PS. Jeśli zdecydujesz się przeanalizować temperament swój i męża, to może Wam to pomóc wyjaśnić przyczyny niektórych Waszych kłótni.

Silny temperament to kopalnia skarbów, które czekają na Twoje odkrycie.

temperament-jak-unikac-konflitkow

Literatura

Napisanie tego artykułu zajęło mi ponad 8 miesięcy. Aby się do niego przygotować, przeczytałam kilkadziesiąt artykułów i kilka książek na temat temperamentu i wychowywania małych uparciuchów. Spędziłam też wiele czasu na obserwowaniu dzieci (własnych, znajomych i spotkanych przypadkowo na placu zabaw). Ponieważ nie jest to praca naukowa, a jedynie wpis na blogu, pozwoliłam sobie w nim na własną interpretację przeczytanych tekstów i zapamiętanych sytuacji.

Poniżej podaję wybrane przeze artykuły, książki i strony, z których korzystałam, albo które uznałam za godne polecenia.

Czy ten artykuł był pomocny?

Przepraszamy.

Jak możemy poprawić artykuł?

Dziękujemy za przesłanie opinii.