Historia Polski dla dzieci – katalog materiałów dla klasy IV

Twoje dziecko interesuje się historią i szukasz dodatkowych materiałów, które pomogą rozwijać jego zainteresowania? A może jest wręcz przeciwnie i szukasz czegoś, co pomoże zachęcić je do nauki tego przedmiotu w szkole? Niezależnie co Cię sprowadza, znajdziesz tu wiele interesujących rzeczy.

Choć piszę ten artykuł z perspektywy rodzica dziecka będącego w edukacji domowej, to jest on skierowany do szerszego grona.

Rodzice w edukacji domowej prześcigają się w wynajdywaniu pomocy naukowych, książek, filmów i słuchowisk. Kiedy przystępowaliśmy do nauki historii, czułam, że tonę w natłoku możliwości i mam trudności z określeniem, co jest ważne, a co mogę pominąć. Z tego powodu sięgnęłam do źródła, czyli podstawy programowej.

Jeśli nie masz dziecka w edukacji domowej, to możesz odrazu przejść do katalogu materiałów dodatkowych czyli punktu 2 ;)

1. Podstawa programowa

Podstawa programowa (link) to wymagania dla ucznia i nauczyciela, które uczeń powinien opanować w danej klasie.

To właśnie po nią sięgnęłam w pierwszej kolejności zaczynając naukę historii w naszej edukacji domowej. Problem jednak w tym, że podstawa programowa to suchy zbiór wymagań, które wymagają opracowania. Opracowanie zaś wymaga czasu…

1.1. Wybór podręcznika

Z braku czasu sięgnęłam więc po gotowca w postaci podręcznika, który jest zgodny z podstawą programową. To rozwiązanie dało mi pewność, że nic ważnego nam nie umknie. Miałam też gotowe zestawienie obrazów, map, tekstów źródłowych i rycin związanych z danym tematem.

Koga – słowo, którego nie znałam do czasu otwarcia tej książki. Nie wiem, jak mogłam bez tego skończyć IV klasę. A potem V, VI, gimnazjum i liceum…

Szkoła dostarczyła nam podręcznik i ćwiczenia wydawnictwa GWO, ale podręcznik ten wydał mi się przeładowany dodatkowymi informacjami. Infografiki zawierały mnóstwo szczegółowych informacji, które w moim odczuciu były zbędne i zaciemniały obraz tego, co najważniejsze.

Dodatkowo moją grozę wzbudził nadprogramowy temat poświęcony bohaterskiej obronie Głogowa za panowania Bolesława Krzywoustego. Opis tego, jak wrogie wojska przywiązały dzieci do machin oblężniczych nie jest stosowny dla 10-latka, którego wrażliwość może ucierpieć. Albo zrazić się do historii.

We własnym zakresie zaopatrzyliśmy się w podręcznik i zeszyt ćwiczeń wydawnictwa Nowa Era. Prosty język, przyjazny 10-latkowi układ graficzny i mało treści wykraczających poza podstawę programową ułatwiły nam opanowanie podstawowych zagadnień.

Po podręcznik Nowej Ery możecie sięgnąć jeszcze przed rozpoczęciem IV klasy. To przyjemna opowieść o historii Polski do poczytania w wolnym czasie, choć oczywiście są lepsze materiały, które zaraz przedstawię.

2. Materiały dodatkowe

Zaspokajanie naturalnej ciekawości dziecka zainteresowanego historią i wspólna rozmowa na tematy ważne dla rodziców powinny być tak samo ważne jak podstawa programowa.

Rozmowa z dzieckiem o historii może być jednak wielkim wyzwaniem dla rodziców, którzy niewiele już pamiętają ze szkoły. Właśnie z myślą o takich sytuacjach przygotowałam listę materiałów dodatkowych do poznawania historii Polski w IV klasie.

Niektóre z tych materiałów okazały się ciekawe również dla moich młodszych córek w wieku niespełna 8 i 5 lat. Możecie je więc zaproponować również młodszym dzieciom.

2.1. Książki historyczne dla dzieci

Wśród książek dla dzieci szczególnie polecam tzw. żywe książki, czyli fabularyzowane opowieści z historią w tle. Śledząc losy bohatera, z którym dziecko może się utożsamiać, poznaje realia życia dawnych czasów oraz opisane wydarzenia historyczne.

• Mirabelka, Cezary Harasimowicz — o historii Polski XXw
• Listy w butelce, Anna Czerwińska-Rydel — o Irenie Sendlerowej
• Ziuk. Opowieść o Józefie Piłsudskim, Anna Czerwińska-Rydel
• Ale historia! Grażyna Bąkiewicz — seria przygodowa inspirowana historią. O dziewczynce, która przenosi się w czasie.
• Asiunia, Joanna Papuzińska – jeśli wcześniej nie czytaliście jako lektury w klasie 3.

Interesujące mogą być także książki poświęcone epokom historycznym wydane w formie albumów.

2.2. Słuchowiska historyczne dla dzieci

Słuchowisko „Piastodzieje” – Kazimierz Wielki — przygotowane przez Muzeum Historii Polski.

To słuchowisko przedstawia treści, których nie ma w szkolnych książkach. Równocześnie jest tak łatwe w odbiorze, że możecie je puszczać nawet przedszkolakom. Jedyne, czego nie polecam, to puszczanie go dzieciom przed snem.

To był ciężki dzień, a Gaba nie mogła zasnąć. Chciała, żebym jej coś poczytała. Z braku sił o 22 puściłam jej słuchowisko Piastodzieje, licząc na to, że szybko się znudzi i uśnie. Gaba obudziła mnie o 2 nad ranem z pytaniem niecierpiącym zwłoki. Koniecznie musiała się dowiedzieć, co się potem stało z Eminildą.

– Z kim?
– Eminildą. Żoną Bolesława Chrobrego.
– Emi-co??? Nie mam pojęcia. Jest druga w nocy. Dlaczego ty jeszcze nie śpisz? – bredzę zaspana.
– Bo słuchałam tych ciekawych opowieści.

Dzieci bliżej historii – słuchowisko Polskiej Fundacji Narodowej. Każdy odcinek poświęcono innej postaci historycznej, m.in. Ignacemu Łukasiewiczowi, rotmistrzowi Witoldowi Pileckiemu czy gen. Leopoldowi Okulickiemu ps. „Niedźwiadek”.

2.3. Kanały historyczne na YouTube

Kanały warte odwiedzenia:

• Nauka. To lubię, np. Tego nie wiedzieliście o Skłodowskiej
• Co za historia, np. Co za historia [odc.1] – Mieszko I – Polska pierwszych Piastów
• Historia pod ostrym kątem, np. „Zośka”, „Alek”, „Rudy” bohaterscy harcerze – Lekcje historii pod ostrym kątem – Klasa 4
• Muzeum Pana Tadeusza Ossolineum, np. Karnawał Solidarności 1980–1981 [15 minut]

OSTRZEŻENIE:

1. Nie zostawiaj przedszkolaka z włączonym filmikiem historycznym na YouTube!
   Wiele kanałów przedstawia historię w lekko satyryczny sposób, dodając do „podstawy” ciekawostki obyczajowe i wojenne, które niekoniecznie są przeznaczone dla dzieci. Zostawiając dziecko samo, nie macie kontroli nad tym, jaki będzie kolejny historyczny film wyświetlony przez algorytm.
2. YouTube to miejsce, gdzie możemy bardzo łatwo utracić poczucie upływającego czasu, bo zaraz po obejrzeniu, wyświetlają się kolejne „ciekawe” propozycje. Można się w nim zatracić na długie godziny (nawet dorośli mają z tym „problem”).
   Warto ustalić z dzieckiem/dziećmi limit czasowy przed włączeniem pierwszego filmiku.

2.4. Filmy historyczne do wspólnego oglądania

Historia warta sfilmowania bardzo często jest brutalna, dlatego warto najpierw samemu obejrzeć film, zanim zdecydujemy się puścić go dziecku.

Seriale dla dzieci:

• Wojna i ja – wojna oczami ósemki dzieci. Od wybuchu wojny, przez prześladowania, trudy wojennego życia i rozłąkę z bliskimi. Mocno uwypuklony Holokaust.
• Tajemnica Sagali – serial przygodowy dla dzieci i młodzieży. Dwoje braci rusza w podróż w czasie, żeby odnaleźć kawałki zagubionego kamiennego talizmanu. W pamięci zapadł mi szczególnie odcinek kręcony w osadzie w Biskupinie. Dostępny na YouTube.

Niektóre sceny z poniższych filmów mogą wymagać komentarza (albo przewinięcia), dlatego zaznaczyłam, że są to filmy do wspólnego obejrzenia z dzieckiem.

• Generał Nil — kilka scen cięższych, ale to bardzo ważna postać
• Lista Schindlera – klasyk, który warto obejrzeć chociaż raz
• Sierpniowe niebo. 63 dni chwały — o Powstaniu Warszawskim
• Karol. Człowiek, który został papieżem — historia Polski od wybuchu II wojny światowej po koniec lat 70. opowiedziana przez pryzmat życia Jana Pawła II. Momentami dość brutalny, więc wymaga obecności i komentarza rodzica.
• Akcja pod Arsenałem — o najsłynniejszej akcji Szarych Szeregów, jaką było odbicie Janka Bytnara ps. Rudy.

Akcja pod Arsenałem. Oglądamy film. Aresztowali Rudego. Po Warszawie idzie wieść, że Rudy jest przesłuchiwany w wyjątkowo brutalny sposób. Koledzy organizują odbicie go podczas przewożenia do więzienia.
— Odbiją go? – pytam Matiego.
— Nie wiem – odpowiada przejęty.
— Jak to NIE WIESZ?! Dwa dni gadania o tym i nie wiesz?!
— A tak! Odbiją go.

Spoiler: Rudego udało się odbić. A hitlerowcy w odwecie rozstrzelali 150 więźniów Pawiaka, ale tego nie ma w filmie.

2.5. Piosenki historyczne

W podstawie programowej dla pierwszych klas szkoły podstawowej pojawia się znajomość i rozumienie słów Mazurka Dąbrowskiego. Pieśni i piosenek odnoszących się do wydarzeń historycznych jest jednak o wiele więcej.

Oto niektóre z nich:

• Rota — pieśń patriotyczna, napisana przez Marię Konopnicką, opowiada o niezłomnej walce Polaków o zachowanie polskości w czasie zaborów.
• Pierwsza Brygada, Wojenko, wojenko — pieśni niepodległościowe.
• Pałacyk Michla — wojenny hymn harcerskiego Batalionu „Parasol”, powstał w czasie powstania warszawskiego w sierpniu 1944 roku.
• Siekiera motyka — miałam wątpliwości czy zapoznawać 10-letniego Matiego z tym utworem, ale skoro pojawił się jako tekst źródłowy w podręczniku dla czwartoklasistów, to zaryzykowałam. Przy okazji porozmawialiśmy sobie o roli satyry we wspieraniu ducha walki w narodzie.

2.6. Gry interaktywne i planszowe

• Wordwall — quizy i proste gry do powtórki przed sprawdzianem czy egzaminem
• seria Dumni z Polski — gra planszowa z pytaniami + memory (używane do kupienia na Allegro czy OLX)

2.7. Infografiki w internecie

Na swojej stronie internetowej wydawnictwo GWO udostępnia materiały multimedialne do poszerzenia podstawy programowej. W wolnej chwili obejrzycie z bliska obrazy i zabytki wraz z opisami poszczególnych elementów.

3. Wycieczki historyczne po okolicy

Wycieczki do miejsc związanych z historią Polski są okazją do uczenia się wszystkimi zmysłami. Nie wszyscy mają szczęście mieszkać w pobliżu Krakowa, Gniezna, Warszawy czy innego miejsca, o którym wspomina się na historii.

Dalsze wycieczki wymagają nieco organizacji i wcześniejszego zaplanowania (szczególnie w dobie pandemii, gdzie wymagana może być rezerwacja biletu na konkretną godzinę). Żeby sobie ułatwić to zadanie, od lat zapisuję miejsca, które są związane z tym, o czym w danym roku dzieciaki się uczą w szkole.

Przykłady miejsc, które już zwiedziliśmy:

Kraków i okolice

• Wawel (warto skorzystać z darmowych wstępów – wyjątkowo ciekawa jest wystawa namiotów tureckich)
• Katedra wawelska (grobowce królów!)
• Szlak Orlich Gniazd (ciąg zamków obronnych wybudowanych za czasów Kazimierza Wielkiego)
• Rynek Główny w Krakowie (historia Sukiennic, kościoła Mariackiego, podziemia Sukiennic, a także miejsce składania przysięgi narodowi przez Kościuszkę w 1794 roku)
• Opactwo w Tyńcu (przy okazji lekcji o średniowiecznych zakonach)
• Muzeum Lotnictwa (kolekcja samolotów wojskowych)

Polska

• Zamość i Zagroda Guciów (skansen, w którym przewodnik opowiada bardzo ciekawie o Zamoyskich)
• Osada w Sławutowie (świetne miejsc do poznania życia średniowiecznych Słowian z czasów przed Mieszkiem I)
• Muzeum Obrony Wybrzeża na Helu (raj dla wielbicieli militariów)
• Malbork (niezapomniana wycieczka, ale przygotujcie się na długie zwiedzanie. Najkrótsza trasa to ponad 2 godziny zwiedzania! )

Czy warto ciągnąć ze sobą dziecko na zwiedzanie zamku czy skansenu, którym w ogóle nie jest zainteresowane?

Sama miałam co do tego wątpliwości. Uważam jednak, że warto. A na poparcie moich słów, przytaczam anegdotę z naszego życia.

Malbork, maj 2019. Marudzenie, jęki, płacz.
Nela: Nuda!
Gaba: Nudzi mi się!
Mati: Chcę do domu! Nie chcę nic zwiedzać. Po co nas tu przywieźliście???

Kraków, listopad 2021. Po warsztatach z historii.
Mati: Pan dzisiaj opowiadał, że Krzyżacy byli mistrzami budowania niezdobytych zamków, bo zrobili to na równinie, a nie jak wszyscy inni na skale. I wiesz co? Ja opowiedziałem wszystkim jak oni to zrobili. Potem jeszcze powiedziałem, że rzeczywiście nikt nigdy nie zdobył tego zamku, bo Krzyżacy go sprzedali. No i dodałem jeszcze jak się w Malborku nazywała toaleta – Gdańsk. Kolega zapytał, skąd to wszystko wiem. Ech, fajny był ten zamek. Pojechałbym tam jeszcze…

2,5 roku od zwiedzania Malborka. I co? Pamięta więcej niż ja. A na dodatek nie pamięta jęków i biadolenia, które pozostawiły na mojej psychice niezapomniane piętno. Z wrażenia nie wiem, czy się cieszyć, czy złościć.

3.1. Parady, defilady i pikniki historyczne

W czasach przed-covidowych w wielu miejscach były organizowane imprezy plenerowe z udziałem grup rekonstrukcyjnych. Pasjonaci historii w strojach ze swojej ulubionej epoki chętnie dzielą się wiedzą z ciekawskimi dziećmi. Zarażają też miłością do historii, która nie jest już nudną opowieścią o dawnych czasach, ale staje się bliska i namacalna.

Jeśli tylko będziecie mieli okazję wybrać się na taką imprezę, nie wahajcie się ani chwili.

4. Książki dla rodzica-nauczyciela

Stare podręczniki

Przygotowując się do lekcji, sięgaliśmy po moje stare podręczniki z gimnazjum i szkoły średniej. W tym książkach znaleźliśmy dodatkowe mapy i teksty źródłowe związane z danym tematem. Oto książki, z których korzystałam:

• Razem przez wieki. Grzegorz Wojciechowski – mój podręcznik z gimnazjum
• Historia. Robert Śniegocki – mój podręcznik z liceum

Stare podręczniki można za grosze kupić na stoiskach z używanymi książkami i kiermaszach staroci. Zachęcam też do przeszukania strychów, piwnic i babcinych biblioteczek – to prawdziwa kopalnia skarbów.

Biografie i książki z biblioteki

Ciekawych anegdot o królach Polski dostarczyła mi książka „Bajki, które wydarzyły się naprawdę„, którą niedawno czytałam. Dzięki niej mogłam opowiedzieć Matiemu ciekawostki na temat królowej Bony i jej córek: Annie Jagiellonce i Katarzynie Jagiellonce – matce króla Zygmunta III Wazy.

Anna Jagiellonka to fascynująca postać. Jako druga kobieta w historii Polski została królem. Zanim jednak do tego doszło, to szlachta próbowała ją nieudolnie wydać za Henryka Walezego. Kiedy ten uciekł do Francji po uczcie zaręczynowej, szlachta doprowadziła do jej koronacji, a za męża wybrała jej Stefana Batorego.

Równie ciekawa jest historia jej siostry – Katarzyny Jagiellonki, wydanej za szwedzkiego księcia. Podobno w Szwecji do dziś krążą opowieści o jej niezwykle bogatym posagu, jaki przywiozła ze sobą z Polski. Ciekawa jest także historia tego, w jaki sposób Katarzyna Jagiellonka została królową, choć jej mąż nie miał wielkich szans na objęcie szwedzkiego tronu.

Lektura książek historycznych i biografii ma w sobie coś z przeglądania Pudelka. Tu i tam nie brakuje skandali, romansów i plotek. Różnica polega tylko na tym, że znajomością plotki historycznej można się pochwalić w towarzystwie i zrobić wrażenie prawdziwego znawcy historii ;)

Jeśli czegoś Ci brakuje w tym opracowaniu – czekamy na Twój komentarz lub e-mail!

Jak zachęcić dziecko do nauki historii?