Jak zachęcić dziecko do nauki historii?

– Mamooo… po co tracić czas i uczyć się historii, skoro do zaliczenia przedmiotu wystarczy zapamiętać tylko kilka nazwisk i jakąś bitwę?

– Na co komu w ogóle przydaje się w dorosłym życiu historia?

– Czy ktoś kiedykolwiek pytał was po ukończeniu szkoły kiedy była bitwa pod Grunwaldem? Albo odsiecz wiedeńska? Raczej nie.

Co powiedzieć dziecku, które nie chce się uczyć historii? I jak to zrobić, żeby coś z tej nauki zostało dziecku na przyszłość?

1. Cel – po co uczyć się historii?

Motywacja jest podstawą działania. Kiedy więc dziecko przychodzi do Ciebie z pytaniem po co w ogóle ma się uczyć historii, poświęć czas na przedstawienie mu sensu.

Każdy uczy się z innego powodu. Niektórzy robią to dla ocen, inni dla świadectwa z paskiem, a jeszcze inni dla nagrody obiecanej za 4 czy 5. Taka motywacja pomaga osiągnąć cel, ale nie wiedzę.

Uczymy się historii, żeby:

• zrozumieć mechanizmy rządzące światem (w tym również aktualnie napływające informacje);
• trenować myślenie przyczynowo-skutkowe;
• zrozumieć lepiej epokę — sztukę, architekturę naszej okolicy (np. po co budowano zamki na skałach, które można bez trudu zbombardować z samolotu);
• zrozumieć kulturę — znać powody i idee, które łączą ludzi, np. święta narodowe;
• wiedzieć o czym mówi przewodnik na wycieczce i co podziwiamy w muzeum;
• brać udział w rozmowach na tematy historyczno-polityczne;
• wiedzieć co nieco na temat patronów ulic, szkół i parków.A nie dla ocen!

2. Nauka historii tak, żeby nie było nudno

Historia nie musi być nudna. Może być ciekawa i fascynująca.
Aby ją zrozumieć, wystarczy ułożyć logiczną sekwencję wydarzeń.

Tylko jak ułożyć to wszystko w całość? I jak przedstawić ją w interesujący sposób?

Oto moja podręczna lista sposobów na naukę w mniej szablonowy sposób.

2.1. Co Was interesuje?

Rodzic zwraca uwagę na inne elementy niż dziecko. Chcąc nauczyć dziecko historii, trzeba poświęcić więcej czasu na elementy interesujące dziecko, omawiając przy okazji te mniej interesujące, ale ważne.

ZASADA skutecznej nauki: przyjemne z pożytecznym

W których momentach dziecko się ożywia? W których momentach zadaje pytania? To pomoże Ci utrzymać jego zainteresowanie. A może i Ty będziesz chciał/a rozwinąć jakiś wątek, którego nie było w szkole? Na pewno taki znajdziesz!

2.2. Od ogółu do szczegółu

Na początek poznajemy tło historyczne, klimat epoki. Zaczynamy od ogólnych wiadomości na dany temat w formie opowieści – wystarczy to, co pamiętasz ze szkoły albo co przeczytasz z książki. W miarę zagłębiania się w temat doczytujemy z książki, szukamy odpowiedzi na pytania, które się nam nasuwają.

W czwartej klasie szkoły podstawowej zasadniczo wystarczą opowieści o postaciach historycznych wskazanych w podstawie programowej. Nauka może się sprowadzać do opowieści snutych przy kolacji albo w samochodzie.

Moim celem w tym roku było przede wszystkim zrozumienie danej epoki:

1. W Średniowieczu kładłam nacisk na to, że najważniejszymi osobami na świecie byli papież i cesarz – dobre stosunki z nimi gwarantowały wsparcie militarne w razie konfliktu zbrojnego, przyjęcie chrztu było równoznaczne z zawarciem sojuszu, a koronacja wiązała się z uznaniem prawa do rządzenia krajem przez papieża. To dlatego Bolesław Chrobry i Kazimierz Wielki chcieli oczarować cesarza wystawnym przyjęciem. Drugim ważnym zagadnieniem był król. Czym się różnił od księcia? Co dawała władcy koronacja?
2. Złoty wiek kultury polskiej to okres rozkwitu architektury, sztuki. Żeby lepiej poznać ten okres, warto wybrać się na Wawel i na własne oczy zobaczyć dzieła renesansowych architektów z okresu zygmuntowskiego. Przy okazji może uda się zobaczyć arrasy zbierane przez Zygmunta Augusta? Innym przykładem rozwoju kulturalnego Polski w XVIw jest Zamość – miasto założone przez hetmana Zamoyjskiego. Jeśli będziecie w okolicy Zamościa, to odwiedźcie też skansen Zagroda Guciów, gdzie przewodnik w fascynujący sposób opowiada o życiu w Ordynacji Zamoyskich.
3. W czasie zaborów Polacy żyli w trzech różnych państwach, mieli różnych władców i walczyli w trzech różnych armiach. Łączył ich jednak wspólny język. To właśnie dlatego Prusy i Rosja dążyły do tego, by język polski został zapomniany. Jakie były konsekwencje strajku dzieci z Wrześni? Jakie kary były przewidziane za udział w powstaniu? Dlaczego w podręczniku nie ma ani słowa na temat strajków i powstań w Galicji (zaborze austriackim)?
   /Spojler: W Galicji Polacy mogli swobodnie mówić po polsku, działały polskie sądy, uczelnie, a nawet własny rząd z siedzibą we Lwowie. Największymi problemami było zacofanie gospodarcze i bieda, ale tego nie dało się rozwiązać powstaniem./

2.3. Szczegóły w ramach epoki

Po ogólnym omówieniu można skupić się na najważniejszych wydarzeniach i najważniejszych datach.

Tutaj chciałabym się z Wami podzielić kilkoma sposobami na lepsze zrozumienie i zapamiętanie informacji z podręcznika.

2.3.1. Szukanie motywów i ukrytych celów

W zapamiętaniu takich wydarzeń jak zjazd w Gnieźnie i uczta u Wierzynka pomogło nam odniesienie ich do naszego życia.

Te pozornie niezwiązane ze sobą wydarzenia, miały wspólny cel: zrobienie dobrego wrażenia na gościach i umocnienie przez to pozycji władcy.

Książę Bolesław Chrobry marzył o koronacji, a w doprowadzeniu do niej miało mu pomóc oczarowanie potęgą i bogactwem swojego państwa cesarza Niemiec Ottona III. W tym celu zorganizował paradę wojskową, a cały dwór przyodział się w najlepsze szaty. Udało się! Kronikarze upamiętnili to wydarzenie, dokładnie opisując bogactwo państwa Chrobrego i wrażenie, jakie wywarł nim na Ottonie. Nie udało się jedynie doprowadzić do szybkiej koronacji.

Uczta u Wierzynka miała podobny cel – oczarować gości. Choć Kazimierz III był królem, to złośliwi mówili o nim „królik wawelski”. Wystawna uczta z udziałem m.in. cesarza, króla Węgier i Cypru była idealną okazją do zaprezentowania swojej potęgi i zyskania sojuszników. W końcu kto nie chciałby się przyjaźnić z bogatym władcą?

Czyż i współczesne mocarstwa (Chiny czy Rosja) nie prezentują swojej potęgi poprzez parady militarne?

A my sami, goszcząc w domu nowego kolegę, nie chcemy się pokazać z jak najlepszej strony? Co prawda nie wyciągamy złotej zastawy, ani nie urządzamy parady wojskowej, ale za to chętnie prezentujemy mu nową konsolę albo najnowszy zestaw Lego Technic.

2.3.2. Wspólna opowieść – logiczne myślenie

Choć tradycyjny system edukacji bazuje na wykładach, to nie są one wcale najlepszym sposobem zdobywania wiedzy. O wiele więcej można się nauczyć rozmawiając na dany temat. Angażująca rozmowa to taka, gdzie obie strony mają szansę się wypowiedzieć. Tylko jak to zrobić, kiedy dziecko nie zna tematu i nie może nam nic opowiedzieć?

Zacznij snuć opowieść, a dziecku zadawaj pytania o cele bohatera oraz o przyczyny i skutki wydarzeń.

PORADA: Dziecko nauczy się najwięcej, gdy będzie samo opowiadało.

Warto różnicować trudność pytań:

– Dlaczego król tak się zachował? (łatwe)

– Jakie cele chciał tym osiągnąć? (średniotrudne)

– Dlaczego Jagiełło po wygraniu bitwy pod Grunwaldem nie ruszył na Malbork? (trudne)

Co do ostatniego pytania, to my skupiliśmy się na informacji, że to rycerstwo nie chciało ruszyć na Malbork. Jakie mogły być ku temu powody? Może chciało wrócić do domu na żniwa? Dla współczesnego, wychowanego w mieście 10-latka to brzmi jak niezła wymówka, więc omówiliśmy wszystkie powody, dla których mógł to być jeden z najważniejszych argumentów przeciwko dalszej walce.

Taaaak… uświadomienie dziecku, że w tamtych czasach nie było sklepów z codzienną dostawą towaru i to, co zebrano z pola latem, musiało starczyć do przyszłego lata, okazało się przełomowe dla zrozumienia realiów życia w tamtych czasach.

2.3.3. Dostrzeganie schematów – zwykle chodzi o to samo

Żeby Mateuszowi ułatwić zapamiętanie pewnych informacji, szukaliśmy analogii między chrztem Polski i chrztem Litwy.
Wspólnie doszliśmy do wniosku, że te dwa wydarzenia są do siebie bardzo podobne:

Większość wojen ma także podobne przyczyny i skutki, tworzące schemat, który trzeba znać.

Najczęstsze przyczyny wojen:

• chęć zdobycia zasobów innego narodu (ziemia, surowce, ludność) pod prawdziwym lub wymyślonym pretekstem

Najczęstsze skutki wojen:

• zmiana granic politycznych
• straty w ludności wojskowej i cywilnej po obu stronach konfliktu
• ogromne obciążenie finansowe obu stron konfliktu (zwłaszcza strony przegranej)

3. Jak rozmawiać z dzieckiem o historii?

3.1. Słuchanie dziecka i reagowanie na komentarze

Podczas rozmów o historii, kilka razy zdarzyło się, że Mateusz wyraził swoje zdanie w zaskakujący dla mnie sposób. Zwykle zaskoczenie to wynikało z braku zrozumienia kontekstu, który nie był jednoznacznie wyjaśniony w podręczniku, a mnie umknął gdzieś po drodze.

I tak, strajk dzieci w szkole we Wrześni, podsumował słowami:

 – Wiesz, bić się i strzelać to bym nie chciał, ale nie odpowiadać na pytania nauczyciela to niemiecku, to bym mógł!

To zdanie stało się pretekstem do rozmowy na temat życia w zaborze pruskim i rosyjskim, o karach przewidzianych za niedostosowanie się do zaborcy, o zakazie mówienia po polsku i o tym, dlaczego ten zakaz w ogóle się pojawił. Germanizacja i rusyfikacja były sposobami na wychowanie obywateli, którzy nie będą czuli się Polakami i nie będą walczyć o niepodległą Polskę. Kary przewidziane za odmowę mówienia po niemiecku czy rosyjsku były na tyle dotkliwe, że osoby, które się postawiły władzy stały się bohaterami.

A oto inne komentarze Matiego, które pociągnęły za sobą zaskakująco długie i pouczające rozmowy:

– Ci niezłomni to jacyś zadymiarze!

– Dlaczego pisanie na murach kiedyś było bohaterstwem, a teraz jest wandalizmem? (o malowaniu na murach symbolu Polski walczącej)

– Po co się mam uczyć, że Pilecki był NA jakimś obozie, a potem z niego uciekł? To on dzieckiem wtedy był czy co?

Jak widzicie, bywało szokująco, ale i zabawnie.

3.2.Różne spojrzenia na to samo — rozbiory Polski

Dlaczego doszło do rozbiorów Polski? Historyk powinien być obiektywny, bo ze stronniczo przedstawionych faktów płyną błędne wnioski (na przyszłość).

Bazując jedynie na tekście w podręczniku, możemy mylnie wywnioskować, że powodem rozbiorów Polski było to, że „źli zaborcy sprzysięgli się przeciwko Polakom i postanowili ich najechać„.

Jest w tym trochę prawdy, ale ja nie jestem zwolenniczką zrzucania odpowiedzialności za rozbiory wyłącznie na zaborców. Polacy przez lata osłabiali kraj, a rozbiory były tylko tego konsekwencją. Rozszerzyłam więc temat rozbiorów Polski, opowiadając Matiemu o kulturze sarmackiej i realnych problemach władcy z bardzo uprzywilejowaną szlachtą, która utrudniała reformy.

Najpierw wytłumaczyłam na czym polegało liberum veto. Potem zastosowałam tą zasadę kilka razy w ciągu dnia, a na sam koniec pokazałam mu obraz upamiętniający elekcję Stanisława Augusta Poniatowskiego na króla.

– Zobacz, ilu tu ludzi.
– Wow! Nie da się ich policzyć. Nawet wszystkich nie widać.
– No właśnie. A teraz wyobraź sobie, że ktoś z nich krzyknął: „Veto!” i wszyscy rozjeżdżali się do domów.
– Mamo, przecież w takich warunkach nie da się rządzić. Nie da się podjąć żadnej decyzji.
– No właśnie!

4. Techniki zapamiętywania

4.1. Co zapamiętujemy z historii?

Nauka historii sprowadza się zazwyczaj do zapamiętania:

• dat
• przyczyn i skutków wydarzeń

Czy warto uczyć się dat?
Na pewno nie trzeba znać wszystkich dat. Warto jednak orientować się w tych najważniejszych.

Jak ułatwić sobie zapamiętywanie?
Zapamiętywanie możemy ułatwić sobie metodami skojarzeń (tworzenie połączeń z obecną strukturą pamięci) oraz poprzez powtarzanie (wzmacnianie określonych połączeń).

W zapamiętywaniu pomoże jedna lub kilka z poniższych metod zapamiętywania — warto zapoznać dziecko z każdą i zachęcić by wybrało tę, która najbardziej mu odpowiada (nie wybieramy na całe życie — gdy dziecko będzie starsze, można znów dać mu wybór):

4.2. Mapy myśli – tak działa mózg

Mapy myśli to uniwersalna metoda robienia notatek (odwzorowuje sposób, w jaki nasz mózg zapamiętuje dane – poprzez skojarzenia). Nie przypadła ona Matiemu do gustu.

W zasadzie sprawdziła się u nas tylko mapa myśli z przyczynami i skutkami wojny. Na jej podstawie omawialiśmy kolejne wojny, począwszy od potopu szwedzkiego aż do Bitwy Warszawskiej. Zauważcie, że niemalże każdy z wymienionych na naszej mapie myśli może być przyczyną i skutkiem. Wszystko zależy od tego, z czyjej perspektywy omawiamy dany konflikt.

4.3. Fiszki – powtarzanie

Fiszki (fr. fiche – kartka) to małe karteczki zapisane z dwóch stron, często stosowane w nauce języków obcych. My zaadoptowaliśmy tą technikę do nauki historii, z jednej strony zapisując datę, a z drugiej wydarzenie.

4.4. Oś czasu – ciąg logicznych wydarzeń

Na początku nauki historii spore trudności przysporzyło nam uporządkowanie zdobytych wiadomości. Aby łatwiej było ułożyć je w głowie, zaczęliśmy razem z Matim tworzyć „oś czasu”.

Do tego celu wykorzystaliśmy rolkę papieru do rysowania, na której bez zachowania proporcji nanieśliśmy wszystkie wydarzenia, które pojawiły się w podręczniku. Znalazły się tam:

• daty,
• nazwiska,
• wydarzenia,
• mapki,
• portrety władców,
• obrazy bitew,
• infografiki.

Większość elementów wycięliśmy z zeszytu ćwiczeń. Kilka portretów i obrazów ściągnęliśmy z Internetu i wydrukowaliśmy.

W połowie wykonania zarzuciliśmy ten projekt, ponieważ Mati uznał, że woli inne formy notowania niż „barbarzyńskie ciachanie nożyczkami książek”. Widać, że kilka lat korzystania ze szkolnych podręczników oddawanych pod koniec roku do biblioteki zrobiło swoje. Uszanowałam jego zdanie.

4.5. Notatki wizualne — lapbook

Inną formą notatek wizualnych może być lapbook – samodzielnie tworzona „książka” z wklejkami, układankami i rozkładanymi harmonijkami. To dobra metoda nauki dla dzieci, które są kreatywne i lubią tworzyć prace plastyczne. Nasz Mati do nich nie należy.

5. Historia w edukacji domowej

Nauka historii w edukacji domowej wygląda nieco inaczej niż w tradycyjnej szkole systemowej. Większość uczniów w edukacji domowej uczy się blokowo – skupiając się przez kilka tygodni na jednym tylko przedmiocie.

Taki system nauki pozwala zredukować ilość powtórek. Ułatwia dostrzeżenie związków przyczynowo-skutkowych i ogarnięcie materiału jako całości.

Więcej o edukacji domowej dowiesz się z tego artykułu.

5.1 Jak zaplanować naukę historii w edukacji domowej?

Planowanie nauki zaczynamy od dokładnego podliczenia czasu i materiału, a następnie podzielenia go na partie.

Przykładowy podział czasu lekcyjnego jako inspiracja:

• 1/2 czasu na przyswojenie materiału
• 1/4 czasu na powtórkę materiału i ewentualnie materiały uzupełniające
• 1/4 czasu niezaplanowana jako BUFOR bezpieczeństwa (na pewno będziecie mieć opóźnienia z materiałem, których nie da się przewidzieć, typu choroba)
• w czasie wolnym można wpleść wątki z materiałów dodatkowych

5.1.1. Nasza edukacja domowa

Historii uczyliśmy się 3 razy w tygodniu przez nieco ponad 2 miesiące według schematu:

1. Czytanie podręcznika
   Każdy nowy temat zaczynaliśmy od przeczytania lekcji z podręcznika i omówienia tematu w formie luźnej rozmowy oraz wyjaśnienia wątpliwości.
2. Rozmowa powtórkowa
   Zastanawialiśmy się nad przyczynami i skutkami. Dywagowaliśmy na temat motywacji i uczuć uczestników. Przy okazji oglądaliśmy związane z tematem obrazy, mapy i grafiki.
3. Sprawdzenie przyswojonych wiadomości
   Zwykle robiliśmy to podczas wypełniania ćwiczeń. Łatwe ćwiczenia oraz te, które wiedziałam, że umie pomijaliśmy.
   Większość odpowiedzi Mati wpisywał. Niektóre były omawiane ustnie.

6. Powtórki na luzie

Powtarzanie ma za zadanie utrwalić mózgowi, co jest warte zapamiętania na dłużej.

Najlepiej zapamiętujemy poprzez stosowanie w praktyce zdobytej wiedzy.
Z tego powodu, w ramach powtórki przed samym egzaminem, sięgnęliśmy po gry planszowe oraz quizy dostępne w internecie.

Taka niecodzienna powtórka to coś zupełnie innego niż to, do czego przywykliśmy w szkole systemowej: kartkowania podręcznika i odpytywania z poszczególnych tematów. Jest to zdecydowanie mniej atrakcyjna forma powtórki niż gra, ale można z niej skorzystać w dowolnym miejscu i czasie – w samochodzie, na spacerze czy w kolejce do lekarza.

Powtórka powinna skończyć się przed egzaminem czy sprawdzianem, a w idealnym planie dzień przed, aby był czas na odpoczynek.

7. Podsumowanie

W Edukacji Domowej rodzic-nauczyciel stoi w trudnej roli: musi nie tylko wiedzieć CO przekazać, ale musi też wiedzieć JAK przekazać wiedzę, a także w JAKI SPOSÓB rozplanować w czasie przekazywanie wiedzy.

Tak naprawdę również rodzice dzieci chodzących do szkoły nie mają lekko. Zdarza się, że nauczyciel nie umie przekazać swoich uczniów zarazić pasją do historii (żeby nie powiedzieć, że potrafi je jedynie zrazić) i rodzice starają się zachęcić dzieci do nauki.

Katalog materiałów do nauki historii w IV klasie

Aby ułatwić Wam naukę, przygotowaliśmy katalog materiałów, z których korzystaliśmy podczas nauki historii w IV klasie. Znajdziesz tam listę książek, filmów i słuchowisk, dzięki którym nauczysz się historii łącząc przyjemne z pożytecznym.

Historia Polski dla dzieci – katalog materiałów dla klasy IV