Czy można wychować dziecko bez kar?
Jeszcze kilka lat temu to pytanie wydawało mi się absurdalne. Byłam sceptycznie nastawiona do kar cielesnych i wysyłania dziecka do kąta na pół godziny, ale odebranie jakiegoś przywileju (np. bajki w tv) uważałam za całkiem dobry sposób na zdyscyplinowanie kilkulatka. Kiedy te kary okazały się kompletnie nieskuteczne, skupiłam się na konsekwencjach.
Pod wpływem rewelacyjnej książki Uparte dzieci zaczęłam zmieniać swoje metody wychowawcze na te naprawdę działające. Przestałam polegać na karach. Zamiast tego zaczęłam stosować wypracowane scenariusze postępowania w kryzysowych sytuacjach. Pomagają mi one zachować spokój i szybciej przejść od konfliktu do współpracy z moim dzieckiem.
Wychowanie bez kar
Metody te można krótko podsumować w trzech punktach:
- jasno wyznaczone granice,
- zapobieganie próbom siły (kłótniom) poprzez szybkie przejście od gadania do działania,
- konsekwencje zamiast kar.
Wprowadzenie w życie dwóch pierwszych punktów przyszło mi w miarę sprawnie, a dzięki nim szybko odzyskałam poczucie kontroli. Ostatni punkt okazał się najtrudniejszy.
Przez ponad dwa lata balansowałam gdzieś na granicy pomiędzy karami a konsekwencjami. Rozgraniczenie tych dwóch rzeczy przychodziło mi z wielkim trudem. Przeczytane artykuły i poradniki nie wyczerpywały tego tematu do końca. Ciągle zdarzały się momenty, kiedy się gubiłam i analizując wszystko po fakcie, dochodziłam do wniosku, że tak naprawdę stosowałam kary, nazywając je jedynie inaczej.
Jak już wspomniałam, próbując rozróżnić kary i konsekwencje, przeczytałam wiele artykułów i poradników. Paradoksalnie najbardziej pomocny okazał się jednak słownik języka polskiego. Oto, co tam znalazłam.
kara
1. «środek wychowawczy stosowany wobec osoby, która zrobiła coś złego
2. «środek represyjny względem osób, które popełniły przestępstwo
represja
1. «surowy środek stosowany jako forma odwetu lub nacisku
konsekwencja
1. logiczne następstwo czegoś; skutek, rezultat;
Te definicje doskonale pokazują zasadnicze różnice pomiędzy karami i konsekwencjami. Na ich podstawie możemy oprzeć dalsze rozważania.
Kary są czymś, co rodzice wymierzają dziecku, które zrobiło w ich mniemaniu coś złego. Działanie rodziców koncentruje się wokół piętnowania zachowania dziecka (a często i samego dziecka). Ich celem jest skłonienie do rozpamiętywania błędów.
Efektem kary jest ból, smutek, poczucie ukarania, poniżenia, niesprawiedliwości oraz bunt przeciwko zasadom i osobie, która tą karę wymierzyła.
Czego uczą kary?
Ukarane dziecko zastanawia się co zrobić, by następnym razem uniknąć kary. Zwykle jego wybór sprowadza się do rozważania jak następnym razem:
- nie dać się złapać
- nie przyznać się
- zwalić winę na kogoś innego
- ukryć swoje nieposłuszeństwo (zachowanie, które jest karane)
- zemścić się na otoczeniu albo karzącym
Nie o to chodzi w wychowaniu.
Kary dają rodzicom złudne poczucie, że czegoś nauczyli swoje dzieci. Tak naprawdę za ich pomocą dzieci uczą się tylko strachu i poznają chyba najbardziej niebezpieczne uczucie świata – chęć zemsty. Wbrew przekonaniu wielu osób kary nie przyczyniają się do budowania rodzicielskiego autorytetu.
Kary nie przekonują dzieci, że warto słuchać rodziców i korzystać z ich rad czy przestróg. Nie uczą też samodzielnego podejmowania decyzji i wyciągania właściwych wniosków. Stawiają one rodziców w roli złych policjantów, a dziecko zachęcają do kombinowania jak uniknąć kary.
Dlaczego warto wychowywać bez kar?
Kary to fałszywi przyjaciele. Dają przekonanie, że zawsze możesz na nich polegać i nigdy cię nie zawiodą. Masz wrażenie, że możesz po nie sięgać w sytuacjach kryzysowych, np. kiedy dziecko zaczyna grymasić przy obiedzie albo nie chce posprzątać zabawek. Kiedy jednak dziecku bardzo na czymś zależy, to okazuje się, że zupełnie przestają działać. Na dodatek ciągle trzeba je zmieniać i wymyślać jakieś nowe, skuteczniejsze kary.
Konsekwencje zamiast kar
Konsekwencje są okazją do nauki – naturalną albo lekko zaaranżowaną. W odróżnieniu od kar, konsekwencje skłaniają dziecko do zmiany zachowania i wyciągnięcia wniosków na przyszłość. Dzięki temu konsekwencje powstrzymują niepożadane zachowanie i zachęcają do powtarzania tych mile widzianych.
Rodzice stosujący konsekwencje w wychowywaniu dzieci nie są policjantami tylko przewodnikami–pomocnikami. Stoją obok dziecka, a nie po przeciwnej stronie barykady. Asystują w zmaganiu się ze światem i skutkami swoich działań. Czuwają jedynie nad tym, żeby wyciągnęło prawidłowe wnioski i nie naraziło się na szkodliwe dla swojego zdrowia i życia konsekwencje.
Konsekwencje kładą nacisk na przyszłość i skutek działania, które je wywołało.
Aby to lepiej wyjaśnić, posłużę się kilkoma przykładami.
Przykłady użycia kar i konsekwencji
Nela (3 lata) bawi się podczas kąpieli w wylewanie wody z pustej butelki po szamponie i ponowne napełnianie. W pewnym momencie wylewa wodę za wannę.
Mam do wyboru:
1. KARA
Wyjmuję ją z wanny i stawiam go do kąta na 3 minut (zgodnie z zasadą: 1 minuta na 1 rok życia). Dla wzmocnienia efektu zapowiadam, że nigdy więcej nie dostanie do zabawy w wannie butelki. Kiedy wpada w rozpacz, nie przytulam jej.
2. KONSEKWENCJE
Po skończonej kąpieli wręczam Neli szmatę i wspólnie wycieramy podłogę. Wycierając tłumaczę jej jakie to ważne dla bezpieczeństwa (na mokrej podłodze można się poślizgnąć), że woda z podłogi może zalać sufit piętro niżej i że mokra podłoga może zagrzybieć.
Jest wczesna wiosna. Wracając ze szkoły do domu Mati (9 lat) chce pyta, czy może pójść na skróty drogą przez łąkę. Nie zgadzam się na to, bo łąka jest mokra i będzie miał ubłocone buty. Mój syn mimo zakazu skręca i wybiera skrót.
Mam do wyboru dwie drogi:
1. KARA
Krzyczę i stawiam go do kąta na 8 minut (zgodnie z zasadą: 1 minuta na 1 rok życia). Dla podkreślenia wagi przewinienia (i mojej frustracji) odbieram mu także przywilej oglądania wieczorem bajki.
2. KONSEKWENCJE
Zaraz po przyjściu do domu wręczam mu gąbkę do czyszczenia butów i pilnuję, żeby dokładnie je wyczyścił. Bez wrzasku, kąśliwych uwag i wyładowywania frustracji.
Jak myślisz, która reakcja sprawi, że Mati następnym razem wróci do domu okrężną drogą po chodniku? Czy kara wymierzona Neli za zalanie podłogi w łazience zapobiegnie kolejnym potopom?
Moim zdaniem lepiej zadziałają konsekwencje. Skąd to wiem? Sprawdziłam. I to wiele razy.
Nie ma w tym nic zaskakującego. Przypomnij sobie jak się czułaś jako dziecko stojąc za karę w kącie, samotnie odsiadując karę w swoim pokoju, mając szlaban na telewizor albo dostając pasem po pupie, bo nie posłuchałaś rodziców. Skupiałaś się na swoim smutku, złości i strachu przed ponowną karą? Obiecywałaś sobie, że następnym razem zrobisz rodzicom na złość i postąpisz dokładnie tak samo, a nawet jeszcze gorzej?
A może miałaś poczucie, że właśnie się czegoś nauczyłaś? Jak myślisz, co czuje Twoje dziecko?
Przewaga konsekwencji nad karami
- Kary ranią
Ich celem jest ukaranie czyli napiętnowanie zachowania albo osoby poprzez zadanie jakiegoś cierpienia. Zachęcają do rewanżu i zemsty. - Konsekwencje uczą naprawiania błędów i podejmowania działania
Dziecko odczuwa bezpośrednie skutki swojego zachowania, wyciąga wnioski i ma szanse na skorygowanie swojego zachowania. Uczą ponoszenia odpowiedzialności za swoje wybory i czyny. Dają dziecku satysfakcję i poczucie, że ma realny wpływ na otoczenie.Budują też w dziecku przekonanie, że ustalonych granic, reguł należy przestrzegać, a przestrogi rodziców są wiarygodne i warto brać je pod uwagę.
Pamiętaj o przyjemnych konsekwencjach
Stosowanie konsekwencji to nie skrupulatne piętnowanie zachowania, które chcemy wyeliminować. To pozwalanie na odczuwanie skutków zachowania i dbanie o to, by nie przeszło ono bez echa. Nie chodzi tu wcale o nagradzanie i chwalenie.
Zacznij zwracać uwagę dziecka na to, że uprzejme zachowanie sprawia innym radość, a konsekwencją zrobienia porządku jest wolne miejsce na stole, przy którym możemy zjeść wspólny posiłek.
Przyjemne konsekwencje są dla dzieci jak drogowskazy, które wskazują właściwą ścieżkę do uśmiechu i pogodnej atmosfery w domu, szkole czy gdziekolwiek się znajdujemy.
Zobacz też:
Przepraszamy.
Jak możemy poprawić artykuł?
Dziękujemy za przesłanie opinii.
